مرجع کامل تنظیم خانواده
*مهمترین اهداف برنامه تنظیم خانواده در زمینه تاّ مین سلامت مادر وکودک بشرح زیر می باشد:
 -کاهش مرگ و میر کودکان
- کاهش مرگ و میر  مادران
- جلوگیری از حاملگیهای پر خطر
- کاهش بیماریهای ژنتیکی
- جلوگیری از سوء تغذیه مادران و کودکان با فاصله گذاری بین تولد ها
-  جلو گیری از حاملگی نا خواسته و نهایتاّ کاهش سقط های غیر قانونی .
 

***مراحل انجام برنامه تنظیم خانواده :
 ۱-   مشاوره :
یکی از روشهای آموزش بهداشت برای کمک به افراد خانواده هاست ، یک ارتباط دو طرفه و چهره به چهره که کمک میکند تا زن  و شوهر مناسبترین روش پیشگیری از بارداری را انتخاب کنند .مشاوره باید بر اساس نیاز فرد اطلاعات لازم درباره همه روشها را به او بدهد و نهایتاّ خود شخص تصمیم بگیرد که از چه روش پیشگیری استفاده کند .
 ۲- معاینات :
 پس از انتخاب روش باید در اولین مراجعه معاینات لازم صورت گیرد ،سپس ۳ ماه بعد و بعداز آن سالی یکبارانجام شود .
معاینات شامل موارد زیر است :
الف –اندازه گیری فشار خون
ب- اندازه گیری وزن
پ -معاینه تیروئید
ت- معاینه پستان
ث- واریس
ج-معاینه قلب وریه
چ- معاینه زنانگی
 * معاینه تیروئید :
برای معاینه تیروئید  از مادر بخواهید در مقابل شما بایستد و چانه را در وضعیت عادی قرار دهد ،در حالت عادی در قسمت پائین گردن بر آمدگی مشاهده نمی شود و خالی است ، در آنهائی که گواتر دارند بالای فرو رفتگی جناغ بر آمدگی دیده می شود که معمولاّ از خط میانی به دو طرف گسترده شده است . این برآمدگی گاهی کوچک و به اندازه یک بادام است ولی ممکن است بزرگتر باشد و حتی آن چنان بزرگ شود که همه قسمتهای گردن را بگیرد و به زیر چانه برسد .

* معاینه پستان :
روش معاینه به شکل زیر می باشد :
برای معاینه پستان چپ ،از دست راست و برای معاینه پستان راست ،از دست چپ باید استفاده کرد و با ۲ یا ۳ انگشت استفاده نمود .،از انگشت شست نباید استفاده کرد چون با قرار گرفتن نسج پستان بین انگشت شست و سایر انگشتان باعث اشتباه تشخیصی خواهد شد . پستان باید با حرکات دورانی انگشتان ، لمس شده و با فشار مختصر ، در حلیکه پوست ناحیه مورد معاینه ثابت نگه داشته شده ، دست را روی بافتهای زیر پوست حرکت دهد .از انتهای بالای پستان تا انتهای پائینی و از جناغ سینه تا تمام زیر بغل باید معاینه شود .در انتهای معاینه نوک پستان را مانند حالت دوشیدن فشار بدهند تا اگر ترشحی وجود داشته باشد ، از آن خارج شود . در صورت احساس  هر نوع توده ای  یا فرو رفتگی ، بر آمدگی ، قرمزی ، تغییرات شکل ظاهری و رنگ نوک پستان بایستی فرد را
 به پزشک ارجاع داد .
 

*واریس :
از مراجعه کننده درخواست نمائید روی صندلی بنشیند و جوراب خود را در آورد بطوریکه ساق پای او دیده شود ،پشت ساق پا را از نظر وجود رگهای بر جسته و تیره رنگ بررسی نمائید در صورتیکه رگهای تیره و بر جسته دیده شود  فرد واریس دارد .
 

*معاینه قلب وریه :
 جهت معاینه ارجاع به پزشک داده شود .
 * معاینه زنانگی :
 ارجاع به ماما داده شود .
لازم به ذکر است که هر خانم در سنین ۲۰ تا ۶۵ سال که سابقه ازدواج دارد لازم است هر ۳ سال یکبار جهت انجام پاپ اسمیر  ارجاع داده شود.
 ۳-مراقبت :
در هر بار مراجعه باید آموزشهای لازم را در مورد وسیله پیشگیری مورد استفاده به مادر بدهید .
 *** آشنائی با انواع روشهای پیشگیری از بارداری :
  قرصهای خوراکی :
 **قرصهای ترکیبی
 یکی از روشهای جلوگیری از بارداری ، مصرف قرصهای ترکیبی است که به دو شکل HD, LD و سه مرحله ای ( تری فازیک ) موجود میباشد . .در صورت مصرف صحیح این روش تا ۹/۹۹ درصد از حاملگی پیشگیری می کند .
 *مزایای قرصهای ترکیبی :
برگشت سریع باروری پس از قطع روشها
کاهش بروز بیماریهای خوش خیم و سرطانهای رحم وتخمدان
 *طرز مصرف :
مصرف این قرصها ،‌در ۵ روز اول قاعدگی آ غاز می شود . بهتر است که مصرف آن از روز اول خونریزی قاعدگی شروع شود ، قرص در ساعات خاصی از شبانه روز تا پایان بسته ۲۱ عددی خورده شود ، مصرف بسته بعدی پس از یک فاصله هفت روزه آ غاز خواهد شد .
 *فراموشی خوردن HD,LD :
در صورت فراموشی خوردن یک قرص و به خاطر آ وردن آ‌ن تا زمان مصرف قرص بعدی ،‌به محض به یاد آ‌وردن قرص فراموش شده خورده و خوردن بقیه قرصها طبق معمول ادامه می یابد .
چنانچه دو قرص فراموش شود ، به محض به خاطر آ وردن در دو شب بعد هر شب دو قرص خورده شده و بقیه قرصها طبق معمول ادامه یافته وتا یک هفته از یک روش کمکی پیشگیری از بارداری استفاده می شود .
در صورت فراموشی بیش از  دو قرص ، خوردن بقیه قرصها ( روزی یک عدد) ادامه یافته و به مدت یک  هفته از روش کمکی دیگر نیز استفاده وبلافاصله پس از اتمام این بسته مصرف بسته بعدی ( بدون فاصله هفت روز ) آغاز می گردد .
 

*فراموشی مصرف قرص تری فازیک :
در صورت فراموشی مصرف یکی از قرصها در زمان مقرر و بخاطر آ وردن آن در کمتر از ۱۲ ساعت پس از زمان همیشگی ، بلافاصله آ ن قرص مصرف و بقیه قرصها در موعد مقرر خورده خواهد شد ، شایان ذکر است که گذشت زمان کمتر از ۱۲ ساعت از زمان معمول خوردن قرص ‌تاّ ثیر پیشگیری از بارداری آن را کاهش نمی دهد.
در صورت فراموشی مصرف یکی از قرصها در نوبت مقرر و بخاطر آ‌وردن آن پس از ۱۲ ساعت از زمان همیشگی ، قرص فراموش شده خورده نشده ولی مصرف بقیه قرصها طبق برنامه ادامه می یابد در این موارد حتماّباید از یک روش کمکی دیگر مثل کاندوم نیز به منظور جلوگیری از بارداری تا پایان بسته استفاده شود .
 ** قرصهای پروژسترونی ( لایسترنول ) :
لایسترونول ، قرص پیشگیری از بارداری بوده که مادران شیرده تا ۶ ماه پس از زایمان می توانند از آ ن به منظور فوق استفاده نمایند . این قرص باید هر روز  راّ س ساعت معینی خورده شود . در صورت مصرف صحیح این قرص همزمان با شیر دهی ۹۹% از حاملگی جلوگیری می کند .
 *مزایای قرص لایسترنول :
بر مقدار و کیفیت شیر مادر تاّ‌ثیر منفی ندارد .
مدت زمان شیر دهی را افزایش می دهد.
 *نحوه مصرف :
در صورت قاعده نشدن مادر شیرده و تغذیه انحصاری شیر خوار با شیر مادر مصرف قرص ۶ هفته بعد از زایمان آ غاز خواهد شد .
در صورت بازگشت قاعدگی و تغذیه انحصاری با شیر مادر ،‌مصرف قرص باید در ۵ روز اول قاعدگی و ترجیحاّ روز اول شروع شود .
هر بلیستر دارای ۲۸ قرص بوده که باید هر شب یک عدد راّ س ساعت معینی خورده شود . شروع مصرف بسته بعدی قرص ، بلافاصله پس از پایان بسته قبلی است .
دقت شود که : بین دو بسته قرص نباید هیچ فاصله زمانی وجود داشته باشد .
 *فراموشی مصرف قرص شیردهی :
فراموشی مصرف یک قرص تا ۳ ساعت مساّ له ای نبوده و ضمن خوردن قرص فراموش شده (‌تا ۳ ساعت ) برای خوردن قرصهای بعدی در ساعت مقرر تاّ کید می گردد .
در صورتی که مصرف یک قرص بیش از ۳ ساعت به تاّ خیر افتد و یا خوردن یک قرص تا نوبت بعدی فراموش شود ، در هر زمان که به یاد آ‌ید قرص فراموش شده خورده خواهد شد ، ضمناّ تا ۲ روز هم از یک روش دیگر مانند کاندوم استفاده شود .
در صورتی که مصرف ۲ قرص ( ۲ روز) فراموش شود بایدبه محض به یاد آوردن ، قرصهای فراموش شده یکجا خورده شده و مصرف بقیه قرصها ادامه یافته و تا ۷ روز از روش کمکی مثل کاندوم استفاده شود . در صورت داشتن نزدیکی محافظت نشده در این دو روز از روش اورژانسی پیشگیری استفاده شود . در صورت قاعده نشدن در مدت ۶-۴ هفته پس از فراموشی ،‌بررسی بارداری لازم است .
 

**روش اورژانسی پیشگیری از بارداری :
اورژانس پیشگیری از بارداری روشی است که پس از تماس جنسی بدون استفاده از روشهای مطمئن پیشگیری از بارداری ، در پارگی کاندوم و یا هر موردی که احتمال بارداری ناخواسته پس از تماس جنسی را داشته باشد ، استفاده می شود.
 *زمان شروع مصرف :
مصرف اولین دوز این روش باید حداکثر در فاصله زمانی ۷۲ ساعت از تماس جنسی مشکوک صورت گیرد.
 *طریقه مصرف :
 اگر بیش از ۷۲ ساعت از زمان نزدیکی مشکوک نگذشته باشد ( مصرف اولین دوز این روش باید حداکثر در فاصله زمانی ۷۲ ساعت از تماس جنسی مشکوک صورت گیرد .)میتوانید با کاربرد یکی از روشهای زیر از حاملگی نا خواسته جلوگیری نمائید .
-قرص HD ، ۲ عدد در اولین فرصت و ۲ عدد ۱۲ ساعت بعد
-قرصLD ، ۴ عدد در اولین فرصت و ۴ عدد ۱۲ ساعت بعد
-قرص تری فازیک ، ۴ عدد قرص سفید در اولین فرصت و ۴ عدد قرص سفید ۱۲ساعت بعد .
تذکرهای حین مصرف :
- بهتر است قرص با شکم خالی خورده نشود .
- در صورت استفراغ تا دو ساعت پس از استفاده ، قرص مجدداّ تکرار شود .
-بعد از مصرف در صورت قاعده نشدن در عرض ۳ هفته پس از مصرف به پزشک ارجاع داده شود.
  کاندوم :
کاندوم یک وسیله پیشگیری از بارداری از جنس پلاستیکی ( لاتکس ) است . تنها روشی است که علاوه بر پیشگیری از بارداری از انتقال بیماریهای قابل انتقال از طریق جنسی مانند ایدز جلو گیری میکند .
 *مزایای این روش :
-کاهش بروز سرطان دهانه رحم
- کمک به جلوگیری از انزال زودرس
- نداشتن اثر بر شیر دهی
- قابل استفاده بلافاصله بعد از زایمان
- نداشتن آ ثار هورمونی
  *نکات قابل توجه در مصرف کاندوم :
-در هر بار نزدیکی باید از کاندوم جدید استفاده شود .
-بهتر است قبل از مصرف کاندوم از سوراخ نبودن و سالم بودن آن مطمئن شوید .
-کاندوم باید در حالت نعوظ  وقبل از انجام نزدیکی به روی آ لت کشیده شود .
-لازم است بلافاصله بعد از انزال برای خروج کاندوم اقدام شود ، برای این کار در حالیکه هنوز نعوظ وجود دارد ،‌با گرفتن حلقه بالائی کاندوم نسبت به خارج نمودن آن اقدام شود .
-مالیدن وازلین ، روغن نباتی ، گیاهی و… احتمال آ سیب به کاندوم و پاره شدن آ‌ن را افزایش خواهد داد. لازم است که استفاده از این گونه مواد خودداری گردد.
-حین استفاده باید مواظب بود که کاندوم با ناخن یا انگشتر سوراخ نشود.
-باید توجه نمود که کاندوم بعد از انزال در داخل واژن باقی نماند .
-نباید از کاندوم شکننده ، تاریخ گذشته ، تغییر شکل و تغییر رنگ داده و یا کاندومی که بسته بندی داخلی آ ن صدمه دیده است ، استفاده کرد .
-کاندوم بایستی دور از نور آ‌فتاب ، گرما ، رطوبت ، نور لامپ فلوئورسنت و اشعه ماورای بنفش بوده و در جای خنک وتاریک نگهداری شود .
-در صورت شک به سوراخ بودن ، پاره بودن و … بعد از نزدیکی از روش اورژانسی پیشگیری استفاده کنید .
 آ مپول
یک روش تزریقی پیشگیری از بارداری است که سه ماه از بارداری جلوگیری می کند ، اثر بخشی این روش در سال اول استفاده بیش از ۷/۹۹ % است .
 *مزایای این روش :
-اثر بخشی بالا
-مناسب برای افراد مبتلا به دیابت و بیماری تیروئید
-افزایش شیر مادر
-کاهش ابتلا به سرطانهای رحم و تخمدان ،کم خونی
-    آسانی استفاده
 *طرز استفاده از آمپول :
-  در زمان قاعدگی اولین تزریق در یکی از ۵ روز اول قاعدگی انجام وتا یک هفته نیز از یک روش کمکی دیگر مانند کاندوم اسنفاده میشود.
- در مادران غیر شیرده بلافاصله پس از زایمان و تا ۳ هفته پس از آ ن .
- در مادران شیرده در صورت قاعده نشدن و تغذیه انحصاری با شیر مادر از ۶ هفته بعد از زایمان .
- در صورت قاعده شدن مادر شیرده ، تزریق در یکی از ۵ روز اول قاعدگی انجام شده و تا یک هفته از یک روش کمکی استفاده شود .
- اگر فرد به دنبال قطع یک روش  در ۵ روز اول قاعدگی  مراجعه کند  بلافاصله آمپول تزریق می شود  در غیر این صورت تا فرا رسیدن دوره قاعدگی بعدی از یک روش دیگر استفاده نماید .
-  تا ۵ روز بعد از سقط سه ماهه اول ودوم استفاده از آ مپول منعی ندارد، اما بعد از آ‌ن زمان تزریق منوط به دریافت پاسخ منفی تست بارداری میباشد.
- آمپول هر سه ماه یکبار تزریق میگردد اما اگر در محدوده زمانی ۲ هفته زودتر و ۲ هفته دیر تر مراجعه شود مشکلی نخواهد داشت .
 

*موارد قابل توجه :
-در موارد قطع قاعدگی در استفاده کنندگان از روش اطمینان دادن به فرد در مورد بی خطر بودن آن ضروری است و نیز فرد باید مطمئن شود که قطع قاعدگی دلیل وجود بارداری نخواهد بود.
-  وجود لکه بینی یا خونریزی بین دوره های قاعدگی شایع و بی خطر بوده اما در صورت ادامه خونریزی به پزشک مراجعه شود .
-  اگر مصرف آمپول با تشدید سر درد ، تاری دید ، از بین رفتن موقت بینائی ،برق زدن در چشم ، اختلال در تکلم و حرکت همراه گردد استفاده از یک روش غیر هورمونی توصیه می شود.
- مصرف آ ن در افراد زیر ۱۶ سال با توجه  به احتمال اثر منفی بر رشد استخوان توصیه نمی شود .
- ممکن است باعث تاّ خیر در باروری گردد.
  آی –یو –دی :
یک وسیله داخل رحمی است  که معمولا ۸ تا ۱۰ سال از بارداری جلوگیری میکند .
 *مزایا :
-اثر بخشی بالا
-  قابلیت برگشت باروری بلافاصله پس از خروج آی – یو –دی.
- طولانی مدت بودن اثر پیشگیری از بارداری
- عدم تاّثیر بر شیر دهی
- نداشتن آثار و عوارض هورمونی
- عدم تداخل با تماس جنسی
 *زمان شروع استفاده از آی یو دی :
-در زمان قاعدگی با توجه به اطمینان از باردار نبودن ، نرمی سرویکس کار گذاری آن در ۵ روز اول خونریزی توصیه میشود .
-  ۶ هفته پس از زایمان
 * موارد ارجاع  :
- دیده نشدن نخ یا عدم لمس نخ آی یو دی
- تاّخیر در قاعدگی  
- خونریزی نا منظم و لکه بینی بین قاعدگی ها
- افزایش خونریزی و درد هنگام قاعدگی
- افزایش ترشحات واژینال
 توبکتومی :
بستن لوله های رحم در خانمها با یک عمل ساده  که از رسیدن اسپرم به تخمک جلوگیری کرده  ومانع عمل لقاح میشود.
 *مزایا :
-دائمی بودن
-اثر بخشی بالا
-تاّ ثیر نداشتن بر روابط جنسی
-کاهش ابتلا به سرطان تخمدان
 *زمان انجام عمل :
- در صورت اطمینان از باردار نبودن متقاضی در هر زمانی از سیکل انجام میشود (دو هفته اول سیکل قاعدگی مناسبتر است )
-پس از زایمان طبیعی
- هنگام سزارین
 

*تذکرات بعد از عمل :
- استحمام روزانه
- استفاده از مسکن
- تمیز و خشک نگه داشتن محل بخیه
- نداشتن روابط زناشوئی حداقل تا یک هفته
- خودداری از برداشتن اجسام سنگین تا یک هفته
- مراجعه به پزشک در صورت تب بالاتر از ۳۸ درجه،درد وتورم محل عمل و خروج چرک و خون از آن تا یک هفته ،درد شکمی که بدتر شده یا از بین نرود ،اسهال ،از حال رفتن .
- مراجعه در فاصله ۱۴-۷ روز بعد از عمل جهت کشیدن بخیه
 وازکتومی :
این روش آسانترین و مؤثرترین روش پیشگیری از بارداری است  که بدون تیغ جراحی انجام میگیرد . بسته شدن لوله های اسپرم بر ، از ورود اسپرم به مایع منی جلوگیری می نماید . در این حالت مایع منی فرد بدون اسپرم بوده و لقاح صورت نخواهد گرفت .
 *مزایای وازکتومی:
-میزان موفقیت این روش نزدیک به ۱۰۰% می باشد .
-یک روش دائمی پیشگیری از بارداری است .
-تداخل با فعالیت جنسی ندارد .
-بر قدرت مردانگی و میل جنسی و صفات ثانویه مردانه مثل ریش ، سبیل و صدای مردانه تاّ ثیری ندارد .
-افزایش لذت جنسی
-بر حجم وظاهر مایع منی و کیفیت تماس جنسی تاّ ثیر ندارد.
 *این روش برای افرادی توصیه می شود که :
-میخواهند از روشی استفاده کنند که تداخل با فعالیت جنسی آنها نداشته باشد .
-تصمیم به بچه دار شدن مجدد ندارند .
-به دلیل پزشکی نمی خواهند بچه دار شوند .
-احتمال بروز بیماریهای ژنتیکی در فرزند آنها وجود دارد .
-به علت سهولت عمل و نداشتن عوارض ، وازکتومی را بر لوله بستن همسرشان ترجیح می دهند
 *دستورات بعد از عمل :
-استراحت به مدت یک روز
-آ ب نزدن به محل عمل تا دو روز
-نداشتن تماس جنسی تا ۴ روز
-پوشیدن شورت تنگ و یا بیضه بند و انجام ندادن کار سنگین تا یک هفته
 *موارد قابل توجه :
- بهتر است فرد وازکتومی شده یک هفته پس از عمل برای معاینه محل عمل به پزشک مربوطه مراجعه نماید .
-  فرد وازکتومی شده باید سه ماه بعد از عمل از نظر نبودن اسپرم در مایع منی آ زمایش شود لازم است در این مدت وتا اخذ نتیجه آ زمایش یک روش مطمئن جلوگیری از بارداری (مانند کاندوم ) مورد استفاده قرار گیرد.
-  برای پیشگیری و اطمینان از موفقیت کامل ، انجام آزمایش بعدی با فاصله زمانی یک ماه از
 آ زمایش اول (۴ ماه پس از عمل ) ضروری است .
 *هشدار :
مواردی که فرد وازکتومی شده در صورت رویاروئی با آنها باید فوراّ به مرکز انجام وازکتومی مراجعه نماید :
-تب بیش از ۳۸ درجه تا ۴ هفته ، به ویژه در هفته اول
-درد شدید ناحیه عمل که به مسکن های معمولی پاسخ ندهد .
-خروج خون وچرک از محل زخم
-تورم بیش از حد ناحیه عمل