همانطوریکه میدانیم مهمترین شاخص بهداشتی هر کشوری شاخص مرگ و میر زنان باردار می باشد که با بیشرفت جوامع و دسترسی اکثریت افراد به خدمات بهداشتی خوشبختانه میزان این شاخص رو به کاهش می باشد .
زنان باردار بعنوان جزئی از جامعه نیاز به دریافت خدمات بهداشتی در حد مطلوب دارند، چرا که با وارد شدن به این مرحله دوران بر خطری را آغاز می کنند که می تواند بایان نا خو شایندی همراه با عوارض خطر ناک برای خودو جنین داشته باشد.
بنابر این جهت کاهش این عوارض و کمک به زنان باردار برای به سلامت به بایان رساندن این مرحله نیاز به توجه و مراقبت خاصی دارند که کارمندان بهداشتی در این امر بسیار دخیل می باشند .
لذا بر آن شدیم تا در این قسمت مباحث لازم در این خصوص را بیان نمائیم
حاملگی با ترکیب سلول جنسی مرد وزن شروع می شود . مدت یک بارداری طبیعی حدود ۳۸ هفته از زمان شروع حاملگی تا تولد نوزاد است . مدت حاملگی در حدود ۲۸۰ روز است جهت محاسبه زمان زایمان مبدا قراردادی را اولین روز آ خرین قاعدگی زن قرار داده و به آن ۷ روز اضافه ، ۳ ماه کم و یکسال اضافه نمایید ،مثلاّ اگر اولین آخرین قاعدگی زنی ۱۰/۶/۸۴ باشد ، تاریخ زایمان او ۱۷/۳/۸۵ خواهد بود .
**مراجعات زن باردار در طول دوران بارداری در حالت طبیعی به شرح ذیل می باشد :
۶ ماه اول بارداری : ماهی یکبار
ماه ۷ و۸ بارداری : هر ۱۵ روز یکبار
ماه ۹ بارداری : هفته ای یکبار
***مراقبتهای دوران بارداری شامل موارد زیر می باشد :
**تشکیل پرونده و معاینه کامل خانم باردار از جمله معاینه قلب وریه :
پس از خوشامد گوئی به زن باردار از او خواهش کنید در محل مناسب و راحتی نزدیک شما بنشیند پس از معرفی و آشنائی با او اولین مراقبت را با پر کردن فرم مربوطه انجام دهید .
*اندازه گیری و کنترل منظم وزن و فشار خون و اندازه گیری قد:
در اولین مراجعه برای بدست آوردن نمایه توده بدنی زن باردار طبق این فرمول عمل می کنیم : وزن تقسیم بر قد ( به متر ) به توان دو ، که این کار جهت تشخیص مقدار افزایش وزن در طول دوران بارداری انجا م می شود.
با توجه به عدد به دست آمده افزایش وزن زن باردار به شکل زیر می باشد :
نمایه توده بدنی میزان مجاز افزایش وزن
۱۰تا ۲۰ (لاغر ) ۵/۱۲ تا ۱۸ کیلو گرم
۲۰ تا ۲۵ (طبیعی ) ۵/۱۱ تا ۱۶ کیلو گرم
۲۶ تا ۳۰ (چاق ) ۷ تا ۵/۱۱ کیلو گرم
۳۰ به بالا (خیلی چاق ) کمتر از ۷ کیلو گرم
**اندازه گیری قد :
-شخص را بدون کفش در مقابل خط کش اندازه گیری قرار داده و یا جلوی متر نصب شده به حالت ایستاده قرار دهید بطوریکه صورتش به طرف شما قرار گیرد و شانه هایش صاف و پشت سرش با خط کش یا متر تماس پیدا کند .
-با خط کش کوچک و یا مداد که بر سرش قرار داده اید نمره مقابل را بخوانید .
**اندازه گیری ارتفاع رحم وتعیین میزان رشد جنین :
برای این کار زن باردار به پشت دراز کشیده و پاها را به طرف شکم جمع و کمی باز نگه دارد ، در طرف چپ مادر ایستاده و دست راست خود را به آرامی در نقطه ای که فکر می کنید بالاترین حد رحم است بگذارید و با تمام سطح کف دست این کار را انجام دهید.
*معمولاّ از ماه سوم به بعد می توان اندازه رحم را کاملاّ از روی شکم به شرح زیر لمس کرد :
- در ماه چهارم ،قله رحم در حدود ۴ تا ۵ انگشت بالای ناحیه تناسلی( عانه ) است .
- در ماه پنجم، بین ناف و عانه .
- در ماه ششم،در ناحیه ناف .
- در ماه هفتم ،۳ پهنای انگشت بالای ناف
- در ماه هشتم ،۶ پهنای انگشت بالای ناف
- در ماه نهم ،زیر استخوان جناغ سینه
- در ماه آخر ۳ انگشت پائین تر از جناغ سینه
**تعیین وضعیت قرار گرفتن جنین در رحم:
در هفته های آ خر بارداری که در حیطه کاری شما نمی باشد .
**بررسی وجود علایم خطر در مادر
**گوش دادن به صدای قلب جنین :
برای شنیدن صدای قلب جنین بهتر است مادر به پشت بخوابد و شما با استفاده از گوشی مامائی صدای قلب جنین را به مدت یک دقیقه شمارش نمائید ،صدای قلب جنین در حالت طبیعی ۱۲۰ تا ۱۶۰ بار در دقیقه است .
** انجام آزمایشهای مورد نیاز در بارداری **معاینه دهان ودندان و سایر معاینات مورد نیاز
**تزریق واکسن کزاز و دیفتری با در نظر گرفتن سابقه واکسیناسیون مادر
**آ موزش نکات بهداشتی در مورد تغذیه ، استراحت ، بهداشت فردی . علایم خطر و …
** تجویز قرص اسید فولیک ، قرص آهن و مولتی ویتامین با توجه به سن حاملگی.
** مشخص نمودن گروههای پر خطر (سن زیر ۲۰ سال ،با لای ۳۵ سال ،بیش از ۳ فرزند و داشتن کودک زیر ۲ سال )
***تغییرات بدن مادر باردار :
** رحم وافزایش وزن مادر :
رحم که یک کیسه عضلانی ودر حالت عادی به شکل یک گلابی است ، در حاملگی وبا رشد جنین به تدریج بزرگتر می شود تا حدی که جنین ، جفت وکیسه آب را در خود جای می دهد . در پایان سه ماهه اول بارداری ، رحم به اندازه ای بزرگ است که در معاینه ، لبه آن در پایین شکم لمس می شود . به تدریج در سه ماهه دوم با پیشرفت بارداری، قسمت فوقانی رحم در بالای ناف لمس میشود . وزن اغلب خانمها در سه ماهه اول ۱ تا ۵/۱ کیلو گرم ودر سه ماهه دوم ۵/۴ تا ۵کیلو در سه ماهه سوم ۵ تا ۵/۵کیلوگرم اضافه می شود در پایان حاملگی به طور متوسط حدود۸ تا ۱۲ کیلو گرم اضافه وزن خواهد داشت .
**طریقه کنترل وزن :
-بدون کفش باشد .
-مقدار لباس کم باشد .
-حتی الا مکان در ساعات معینی از روز وزن گردد .
-تعادل ترازو بررسی گرددو عقربه ترازو روی صفر باشد .
**پستانها :
در بارداری پستانها به تدریج بزرگ ودردناک شده ، برآمدگی کوچک اطراف نوک پستان برجسته وهاله اطراف آن تیره رنگ می شود وبا رشد غدد شیری ، پستان برای شیردهی آماده می شود . از ماه پنجم به بعد ممکن است مایع زرد و شفافی از پستان خانم باردار ترشح شود ، در این موارد باید فقط با آب ولرم نوک پستانها را شستشو داد .
** خلق وخوی :
در اوایل دوران بارداری همراه با شروع تغییرات ناشی از حاملگی ، معمولا تغییراتی در خلق وخوی و احساسات برخی از خانمها دیده می شود که امری طبیعی است در سه ماهه دوم به دلیل احساس حرکات جنین دوره لذت بخشی برای خانمها خواهد بود اما در اواخر حاملگی مادر معمولا بی حوصله وعجول است .
** پوست :
در حاملگی خطوط تیره رنگی روی شکم خصوصا از ناحیه ناف به طرف پایین وترکهایی در پوست شکم وگاهی پستان ورانها ظاهر می شود که به علت تغییرات هور مونی بوده و طبیعی است . چرب نگه داشتن این نواحی تا حدی از زیاد شدن ترکهای حاملگی جلوگیری می کند همچنین در بعضی از خانمها ، لکه های قهوه ای رنگ نا منظم در صورت ظاهر می شود که آن را ماسک حاملگی گویند .معمولا بعد از زایمان این لکه ها ناپدید یا بسیار کمرنگ می شوند .
***شکایات شایع در دوران بارداری :
**تهوع همراه با استفراغ یا بدون آن :
این حالت بخصوص به هنگام صبح ، یکی از اولین نشانه های حاملگی واز عوارض شایع این دوران است که اغلب در اواخر ماه سوم خود به خود بهبود می یابد. برای مقابله با این ناراحتی خوردن یک تکه نان برشته یا بیسکویت قبل از برخاستن از رختخواب ، مصرف غذا به مقدار کم ولی در دفعات زیاد در طول روز ، خودداری از خوردن غذاهای نفاخ ، چرب وپر ادویه توصیه می شود در صورت داشتن استفراغهای شدید ومکرر به پزشک ارجاع شود .
**تکرر ادرار :
در ابتدای بارداری معمولا به علت بزرگ شدن رحم وفشار آن بر روی مثانه دفعات ادرار کردن بیشتر می شود . در اواخر بارداری نیز با پایین آمدن سر جنین به داخل لگن وفشار ناشی از آ ن دوباره تکرر ادرار دیده می شود .توصیه می شود خانم باردار از مصرف مایعات قبل از خواب خودداری کند ، ضمنا هرگز ادرار خود را نگه ندارد زیرا این کار باعث مشکلات ادراری می شود . در صورتی که تکرر ادرار همراه با سوزش ودرد زیر شکم باشد نشانه عفونت ادراری است وباید به پزشک مراجعه کرد .
**خستگی وخواب آلودگی :
در اوایل حاملگی بیشتر زنان احساس خستگی و خواب آلودگی می کنند . معمولا این حالت بعد از ماه چهارم بر طرف می شود . استراحت بیشتر و تغذیه صحیح در این مواقع لازم است .
**یبوست :
بسیاری از خانمها که در حالت عادی اجابت مزاج طبیعی دارند ممکن است به علت تغییرات هورمونی وکند شدن حرکات روده وکاهش فعالیت جسمی در حاملگی دچار یبوست شوند . مصرف زیاد مایعات در طول روز ( حدود ۶ لیوان در روز ) استفاده از میوه وسبزیجات تازه ، مصرف غذاهای حاوی فیبر زیاد مثل نان سبوس دار وعادت به اجابت مزاج در ساعات معینی از روز در جلوگیری از این حالت موثر است .مصرف ملین توصیه نمی شود .
**تنگی نفس :
به علت بزرگ شدن رحم وافزایش فشار آن به قسمت پایین ریه ها ونیز اثرات هورمونهای مربوط به بارداری ، ممکن است مختصری احساس تنگی نفس و تند شدن تنفس ایجاد شود . گذاشتن چند بالش زیر سر و شانه ها و قرار گرفتن به حالت نیمه نشسته و اجتناب از پر خوری در کاهش تنگی نفس به هنگام خوابیدن کمک می کند . در صورت پیشرفت این حالت حتما باید با پزشک یا ماما مشورت شود . در ماه آخر بارداری ، زمانی که سر جنین در داخل لگن قرار می گیرد ، نفس کشیدن برای مادر راحت تر می شود .
**زیاد شدن ترشحات مهبل :
در طول حاملگی ترشحات واژن افزایش می یابد که این ترشحات سفید یا بی رنگ ، غلیظ و بدون بو است .در این موارد لازم است ناحیه تناسلی خشک نگه داشته شده و بهداشت رعایت شود . در صورتی که رنگ ترشحات زرد یا مایل به سبز شده با خارش ، سوزش ویا بوی بد همراه باشد باید به پزشک یا ماما مراجعه شود .
**گرفتگی عضلات پا :
از نیمه دوم بارداری به علت بزرگی رحم و فشار روی اعصاب ، گرفتگی عضلات پاها شایع است گرم نگه داشتن وماساژ عضلات ، باعث کم شدن گرفتگی عضلات وکاهش درد می شود . چنانچه با این اقدامات گرفتگی عضلات رفع نشد ، ممکن است علت آن ،اختلال کلسیم باشد . در این صورت بهتر است با پزشک مشورت شود .
**کمر درد و پشت درد :
در برخی خانمها بزرگ شدن رحم باعث انحراف مهره های کمر به سمت جلو شده ودرد پشت وکمر ایجاد میکند . استراحت وپوشیدن کفش پاشنه کوتاه ، استفاده از کمر بند مخصوص حاملگی ، انجام حرکات ورزشی مناسب وگرم نگه داشتن این قسمتها در کاهش درد مؤثر است .توصیه می شود این مادران بر روی تشکهای سفت بخوابند .
**واریس :
در حاملگی گاهی به علت افزایش وزن بدن ، سنگینی رحم وفشار آن به رگهای بزرگ در لگن وسیاهرگهای پشت ران وساق پا ، جریان خون مختل شده وواریس ایجاد می شود .در این حالت عروق پا متورم ودردناک است درد وناراحتی ناشی از واریس را میتوان با استراحت ونگه داشتن پاها( ساق وران ) در سطحی بالاتر از سطح بدن ، کم کرد .مادر باید دراز کشیده وپاهای خود را روی صندلی یا چند بالش قرار دهد واز ایستادن یا نشستن به مدت طولانی خودداری کند .پوشیدن جورابهای مخصوص با مشورت پزشک با ماما نیز در این موارد توصیه می شود .
**درد کشاله ران :
با بزرگ شدن رحم ممکن است خانم باردار ، دردهای مبهمی را در کشاله ران احساس کند . اغلب این دردها با اسنراحت رفع می شود .
اگر این گونه دردها مداوم شد باید به پزشک یا سایر کارکنان بهداشتی مراجعه شود .
**بی خوابی :
با افزایش ماههای حاملگی به علت بزرگ شدن شکم ، حرکات جنین ، درد پشت ، کمر درد وتنگی نفس به تدریج خوابیدن برای مادر مشکل میشود . نوشیدن یک لیوان شیر گرم قبل از رفتن به بستر ،گذاشتن کیسه آب گرم و نخوردن غذاهای سنگین در رفع بیخوابی مؤثر است . از نیمه دوم بارداری بزرگی رحم و فشار آن به رگهای خونی باعث اختلال در رسیدن خون به جفت ، جنین و بعضی اندامهای زن باردار میشود .برای خونسازی بهتر ، زن باردار باید از خوابیدن به پشت خودداری کرده وبه پهلو بخوابد .
**سوزش سر دل :
یکی از شکایات شایع زنان حامله میباشد که معمولا در اثر برگشت محتویات معده به مری بوجود می آید . در اکثر خانمهای باردار این حالت خفیف است با مصر ف غذا با حجم کمتر ودر وعده های بیشتر ، حذف غذاهای دیر هضم ،چرب ، سرخ کرده و پر ادویه از رژیم غذائی و خودداری از تند خوردن غذا بهبود مییابد. بهتر است مصرف شکلات ، قهوه ، چای و سایر نوشیدنیهای حاوی کافئین محدود شود . در صورتی که با رعایت این موارد باز هم سوزش سر دل ادامه داشت به کارکنان بهداشتی مراجعه شود .
**خارش :
از نیمه دوم بارداری به بعد به علل مختلف از جمله بزرگ شدن رحم ، به تدریج عضلات و پوست شکم کشیده می شود . در این حالت بعضی از خانمها از خارش پوست شکم وگاهی سایر نواحی بدن شکایت دارند . پوشیدن لباسهای گشاد وآزاد ، حمام کردن با آب ولرم و استفاده کمتر از صابون در محل خارش ، همچنین مالیدن محلولهای نرم کننده برای کاهش خارش مفید است . خاراندن پوست سبب خارش بیشتر میشود بنابر این بهتر است از این کار خودداری ودر صورت شدید بودن خارش ویا ایجاد ضایعات پوستی در ناحیه خارش به پزشک یا ماما مراجعه شود .
**احساس ضعف وسستی :
به علت تغییرات هورمونی ناشی از حاملگی ممکن است مادر احساس ضعف وبی حالی کند . در این موارد استفاده از هوای تازه و محیط آرام ودور از ازدحام ، تنفس عمیق ، انجام حرکات ورزشی سبک ، خودداری از تغییر وضعیت ناگهانی مثلاّ از حالت نشسته به حالت ایستاده یا حالت خوابیده به نشسته توصیه می شود .
**ویار :
بعضی از زنان در بارداری به مواد خاصی در اطراف خود حساس می شوند ، مثلاّ از برخی بوها یا غذاها شدیداّ ناراحت میشوند ، یا بر عکس به خوردن برخی مواد تمایل پیدا می کنند . ویار غذایی شدید ترین نوع ویار در حاملگی است . گاهی تمایلات ناجوری در خانمهای باردار دیده میشود . مانند خاک خوری ،خوردن برفک یخچال وسایر مواد مضر . لازم است این افراد ضمن خودداری از این کار ، با پزشک یا ماما مشورت کنند . زیرا ممکن است این حالت به علت کمبود ماده خاصی در بدن باشد .
***علائم خطر بارداری :
-خونریزی یا هر گونه لکه بینی
-کاهش حرکات جنین در نیمه دوم بارداری ( بخصوص ماههای آخر )
-آبریزش
-سردرد مداوم
-تاری دید و سر گیجه
-تب ولرز
-ورم صورت ودستها
-استفراغهای شدید و مداوم ویا خونی
-درد زیر شکم یا درد مشابه درد قاعدگی ویا درد پهلوها
-افزایش ناگهانی وزن ( ۱ کیلو گرم در هفته یا بیشتر )
- سوزش ادرار
- زردی
- ضایعات پوستی مانند ضایعات آبله مرغان ، سرخجه و…
*نکته مهم :
خونریزی در نیمه اول حاملگی بخصوص سه ماهه اول اغلب از علائم سقط یا حاملگی خارج رحم ویا بچه خوره ( مول ) است . این حالت در نیمه دوم حاملگی به ویژه سه ماهه سوم علامت جدا شدن زودتر از موعد جفت از دیواره رحم ویا پائین قرار گرفتن جفت در رحم است که همه این موارد برا ی مادر و جنین خطر آ‌فرین می باشد .
***مراقبتهای بهداشتی در بارداری :
**تغذیه :
همانطوریکه اشاره شد در دوران بارداری جنین کاملاّ وابسته به مادر است و مواد غذائی که مادر مصرف می کند از راه جفت به جنین می رسد . بنابر این تغذیه مناسب مادر باردار علاوه بر تامین سلامت خودش ، در سلامت جنین و نوزاد آینده هم نقش مهمی دارد . غذای روزانه خانم باردار باید دارای همه گروههای غذائی باشد چون استفاده از یک گروه غذائی ، همه مواد لازم را تامین نمی کند .
*گروههای غذائی عبارتند :
۱-گروه نان و غلات :
مواد غذائی این گروه منبع خوبی برای تولید انرژی است . از قبیل انواع نان مخصوصاّنان سبوس دار مانند نان سنگگ ، برنج، ماکارونی ،جو ، گندم وذرت .
۲-گوشت ،حبوبات ، تخم مرغ و مغزها :
این گروه غذائی پروتئین وآهن بدن را تاّمین می کنند و مواد غذائی موجود در این دسته برای خونسازی ، تکامل سیستم عصبی و رشد جنین لازمند . مانند انواع گوشت قرمز ، مرغ ، ماهی ، تخم مرغ و انواع مغزها ( گردو ، بادام ، پسته و …) انواع حبوبات به منظور جلوگیری از سرایت بیماریهای انگلی حتماّ باید گوشت کاملاّ پخته شود. ضمناّ مخلوط غلات و حبوبات مانند عدس پلو و لوبیا پلو ، منبع خوبی از پروتئین برای مادر باردار است .
۳-شیر و فرآورده های آن مانند پنیر ،ماست کشک :
مصرف این مواد هم کلیسم بدن را تاّمین میکند وهم برای استخوان بندی جنین و شکل گیری و استحکام دندانهای او در آینده ضروری است . علاوه بر کلسیم این گروه دارای مواد مغذی دیگری مثل فسفر انواع ویتامینهای آ و ب بوده و منبع تاّ مین پروتئین نیز میباشد .
۴-سبزیها ومیوه ها :
این گروه شامل انواع سبزیها مثل کاهو ،هویج ، گوجه فرنگی ،سیب زمینی ، جعفری و انواع میوه های تازه وخشک است که شامل ویتامینهای مورد نیاز بدن بخصوص ویتامین آ و ویتامین ث و مقداری آهن هستند . برای تامین ویتامین ث لازم است سبزیجات و میوه جات بصورت تازه مصرف شود زیرا طبخ این مواد ویتامین ث را از بین می برد . در مورد مصرف سیب زمینی توصیه می شود ابتدا کاملا ّتمیز شسته شده و با پوست پخته شود . با توجه به آ نچه گفته شد ، مصرف مقدار کافی مواد غذائی حاوی کلسیم ، پروتئین ، ویتامین ث و همچنین اسید فولیک در دوران بارداری سلامت مادر و جنین را تاّ مین می کند . اسید فولیک ماده ای است که مصرف
آ ن بخصوص در سه ماهه اول بارداری برای رشد سیستم عصبی جنین لازم است . سبزیجاتی مثل گل کلم و اسفناج منبع خوبی برای اسید فولیک میباشد .
**روابط زناشوئی :
تمایل جنسی زنان باردار در مراحل مختلف حاملگی تغییر می کند . احساس لذت بیشتر ویا حتی تنفر از داشتن نزدیکی در بارداری کاملاّ طبیعی است . تمایلات جنسی مردان هم ممکن است تغییر کند . در یک حاملگی سالم ، نزدیکی تا قبل از ماه آخر ضرری ندارد . مشروط به اینکه راحتی زن رعایت شده و وضعیت قرار گرفتن بدن او طوری باشد که به شکم وی فشار وارد نشود
*نکته مهم:
خانمهائی که در حاملگی های قبلی خود سابقه سقط ، خونریزی ، پارگی کیسه آب و زایمان زودرس دارند ، باید از نزدیکی در سه ماه اول و آخر بارداری خودداری کنند .
**بهداشت دهان ودندان :
با توجه به اهمیت مراقبت از دندانها در حاملگی ، زن باردار بهتر است در طول بارداری حداقل یکبار توسط دندانپزشک معاینه شود . حداقل یکبار مسواک زدن در روز ( قبل از خواب )ضروری است . با پیشرفت حاملگی به علت افزایش ترشح هورمونها ممکن است لثه ها متورم و پر خون شده و خونریزی از لثه ها پیش آید ، اگر خونریزی زیاد شده و بیش از چند روز ادامه یابد لازم است با دندانپزشک مشورت شود .
**بهداشت روان :
آرامش مادر از مسائلی است که امروز بسیار مورد توجه قرار دارد . ثابت شده است که اضطراب و هیجانات زن حامله بر سلامت جنین تاّثیر می گذارد . آرامش روانی مادر بخصوص نزدیک زایمان اهمیت زیادی دارد .
**مصرف دارو :
اکثر دارو ها میتوانند از جفت عبور کرده و به جنین رسیده و اثرات زیانبار ی برای جنین ونوزاد ایجاد کنند . از آنجائی که بیشترین اثرات سوء داروها و مواد مضر در سه ماهه اول حاملگی است لذا در این مدت باید از مصرف دارو بدون تجویز پزشک ، همچنین از کشیدن سیگار یا تنفس در فضای آلوده به دود سیگار وهمچنین انجام هر نوع عکسبرداری پزشکی بدون اجازه پزشک خودداری شود .
**ورزش :
بهترین ورزش در بارداری ، پیاده روی در هوای آزاد است . خانم باردار می تواند حدود نیم ساعت در روز و حداقل سه بار در هفته پیاده روی کند . راه رفتن باعث تقویت عضلات شکم شده ودر ماه های آخر به راحت انجام شدن زایمان کمک میکند .انجام تمرینات بسیار ساده در بارداری ضمن حفظ اندام مادر در کاهش انقباض عضلات لگن وران و کاهش کمر درد و درد پشت مؤثر بوده و مادر را از نظر جسمی و رو حی برای زایمان آماده می کند .
نکته مهم : از انجام ورزشهای سنگین و حرکاتی که احتمال ضربه به شکم وجود دارد ، اجتناب کرده و چنانچه دچار تپش قلب شدید شده و عرق کردید ورزش را متوقف کنید .
**اجتناب از تماس با افراد بیمار :
ابتلاء مادر باردار به برخی بیماریهای عفونی مثل سرخجه عوارض متعددی در جنین ایجاد می کند . لذا زنان باردار باید از تماس با افراد مبتلا به بیماریهای عفونی مثل سرخجه ، هپاتیت و آبله مرغان دوری کنید .تزریق واکسن بیماریهائی مثل سرخجه و هپاتیت به زنان قبل از بارداری ، از ابتلاء آنان به این بیماریها در دوران بارداری جلوگیری می کند . در صورتی که خانم باردار با افراد مبتلا به این بیماریها تماس داشته و قبلاّ بر علیه آن ایمن نشده باشد ، حتماّ باید با پزشک مشورت کند .
***تغییرات بدن مادر پس از زایمان :
**رحم :
پس از زایمان رحم کم کم به حالت اولیه خود برگشته و اندازه آن به سرعت کوچک تر می شود . پوشش ضخیمی که در دیواره رحم برای لانه گزینی جنین تشکیل شده بود ابتدا به شکل ترشحات خونی و سپس ترشح قهوه ای رنگ و پس از حدود ۱۰ روز به صورت ترشحات زرد یا سفید رنگ ازمهبل خارج میشود . البته ممکن است در برخی خانمها خونریزی در حد لکه بینی ، حتی تا حدود ۴۰ روز پس از زایمان نیز ادامه یابد . در این موارد برای اطمینان بیشتر می توان با پزشک یا ماما مشورت کرد . در اکثر مادرانی که کودک خودرا شیر میدهند به مدت ۵ تا ۶ ماه بعد از زایمان و گاهی تا زمانی که تغذیه کودک با شیر مادر ادامه دارد ، قاعدگی اتفاق نمی افتد . ولی در زنانی که کودک خود را از پستان شیر نمی دهند ، معمولاّ قاعدگی حدود ۴تا ۸ هفته بعد از زایمان اتفاق می افتد . گاه اولین قاعدگی غیر عادی و توام با خونریزی زیاد و خروج لخته است و نباید موجب نگرانی شود ، ولی در صورت ادامه این وضعیت باید به پزشک مراجعه شود .
**پستان:
در روزهای اول بعد از زایمان آغوز که حاوی پروتئین بیشتر و مواد ایمن سازی مشابه واکسن است در پستانها تولید و ترشح آن تا ۵ روز ادامه یافته و سپس به شیر تبدیل می شود . تغذیه نوزاد با آ غوز در روز های اول پس از تولد بسیار مفید و ضروری است . مقدار شیر در افراد مختلف ،متفاوت بوده و بستگی به دفعات شیردهی ، رژیم غذائی و حالات روحی مادر دارد .
**اندوه پس از زایمان :
برخی از مادران در روزهای اول پس از زایمان احساس اندوه و غم بی دلیل می کنند که معمولاّ زود گذر است و در افراد مختلف ، شدت آن متفاوت می باشد . چنانچه این حالت طولانی و مداوم شود ، مشورت با پزشک لازم است .
***علائم خطر پس از زایمان :
- تب ولرز
- خونریزی بیش از میزان قاعدگی در هر زمان ویا ادامه خونریزی بیشتر از حد لکه بینی بعد از ده روز
- درد وورم ناحیه بخیه ها
- هر گونه درد ، قرمزی و تورم پستانها
- لمس توده یا درد و تورم و خروج ترشحات چرکی از محل بخیه ها
- خروج ترشحات چرکی و بد بو از مهبل
- درد زیر دل یا درد ساق پا
- بی اختیاری دفع ادرار و مدفوع ، درد یا سوزش هنگام ادرار کردن و تکرر ادرار
- افسردگی شدید
- سر گیجه و رنگ پریدگی
***مراقبتهای پس از زایمان :
**مراقبت از نوک پستان :
بعد از زایمان تغذیه نوزاد با شیر مادر بسیار اهمیت دارد . زیرا شیر مادر علاوه بر مزایای زیادی که دارد ، احتیاجات تغذیه ای نوزاد را در ۴ تا ۶ ماه اول زندگی بر طرف می کند . برای تغذیه نوزاد با شیر مادر ، لازم است مراقبت مناسب از پستان مادر به عمل آید . بدین منظور خانم شیرده باید نوک پستانها را کاملاّ تمیز نگه دارد . البته شستن نوک پستان در هر بار تغذیه نوزاد و همچنین استفاده از صابون توصیه نمی شود . فقط کافی است خانمهای شیرده پستانهای خود را یک بار در روز شسته و اجازه دهند تا در معرض هوا خشک شود .در بعضی مادران شیرده به دلیل وضعیت نادرست شیردهی ودر حالتی که شیر خوار به قدر کافی از هاله پستان را در دهان قرار نداده و فقط نوک پستان را میمکد . نوک پستان زخم میشود . مادر میتواند برای کمک به بهبود زخم یا شقاق نوک پستان ، بعد از تغذیه نوزاد یک قطره از شیر خود را روی نوک و هاله پستان قرار دهد. در این مواقع بهتر است مادر به شیردهی ادامه داده ودر صورت نیاز به پزشک یا ماما مراجعه نماید. استفاده از صابون ، کرمها و محلول های داروئی و شستشوی زیاد پستان توصیه نمی شود،زیرا احتمال آسیب را بیشتر میکند .
در روزهای اول بعد از زایمان که شیر در پستانها ترشح می شود ، پستانها پرشیر ، بزرگ ، سفت و احتمالاّ درد ناک میشود . در این حالت نوزاد نمی تواند نوک پستان و هاله ان را در دهان خود قرار داده و به اندازه کافی شیر بخورد ، در نتیجه پستانها کاملاّ تخلیه نمی شود . در چنین مواردی تخلیه شیر از پستان باعث نرم شدن آن میشود . بهترین اقدام مکیدن قوی شیر خوار است . بدین منظور مادر باید ابتدا با یک حوله تمیز و گرم پستان خود را کمپرس کند یا دوش آب گرم بگیرد و پس از ماساژ ملایم پستان ، نوزاد خود را تغذیه نماید . اگر نوزاد قادر به مکیدن نباشد ، مادر میتواند شیر خود را دوشیده وبا فنجان و قاشق به شیر خوار بخوراند .
گاهی با ورود میکروب به مجاری شیر ، پستان دچار عفونت میشود . در اینگونه موارد قسمتی از پستان فوق العاده درد ناک ، متورم وقرمز شده که آن را ماستیت گویند . این حالت در مراحل پیشرفته منجر به آبسه پستان میشود . در ماستیت نیز مهم ترین مساله تخلیه شیر از پستان است . برای اینکه مادر کمتر احساس درد کند ، بهتر است شیردهی را از پستان سالم شروع نماید .اگر مادر مایل به شیردهی از پستان مبتلا نیست ، توصیه می شود شیر را دوشیده و با فنجان به نوزاد بدهد .
**نزدیکی بعد از زایمان :
در این دوران بسیاری از مادران به علت درد ناشی از بخیه ، تمایل به نزدیکی ندارند . تا زمانی که خونریزی ادامه دارد وبخیه ها کاملاّ ترمیم نشده ،داشتن نزدیکی صلاح نیست . معمولاّ بهبود محل بخیه های ناحیه تناسلی حدود ۲۰ روز طول می کشد . توصیه می شود تا زمانی که مادر احساس راحتی نکرده و تمایل به نزدیکی ندارد ، از آن بپرهیزد .
**یبوست :
اغلب خانمها در روزهای اول بعد از زایمان معمولاّ دچار یبوست می شوند . به محض شروع فعالیت روزانه این حالت از بین میرود . رژیم غذائی مناسب و مصرف مواد غذائی دارای فیبر مثل سبزیجات و میوه به رفع یبوست کمک می کند .
**درد های پس از زایمان :
به علت انقباض رحم برای خروج لخته های خون باقیمانده ، گاهی در روزهای اول پس از زایمان ، درد هائی شبیه درد قاعدگی وجود دارد که به پس درد موسوم است . این درد با شیر دهی بیشتر می شود که علت آن ، وجود هورمونی است که در شیردهی ترشح شده وباعث انقباض رحم می گردد . اگر درد شدید ومداوم شده همراه با تب یا خونریزی باشد سریعاّ باید به پزشک مراجعه شود .
**تنظیم خانواده :
فاصله کمتر از سه سال بین زایمانها ، حاملگی چهارم و بیشتر ،حاملگی زیر۲۰ سال و بالای ۳۵ سال هم سلامت مادر را به خطر می اندازد و هم برای سلامت جنین و نوزاد آینده خطر ساز است . یکی از مؤ ثرترین راههای کاهش خطرات ناشی از این گونه حاملگیها استفاده از خدمات تنظیم خانواده است ودر این مورد زن وشوهر هر دو مسئول هستند . بنابراین لازم است آنها یک روش مناسب پیشگیری از بارداری را انتخاب و به موقع استفاده کنند . (مادرانی که فقط با شیر خود نوزادشان را تغذیه می کنند ۴۰ روز پس از زایمان ومادرانی که اصلاّ شیر خود را به نوزاد نمیدهند یا از شیر کمکی استفاده میکنند ، ۲۰ روز پس از زایمان استفاده از روش پیشگیری را آغاز نمایند .
————–
***بازدیدکننده محترم ***
شما همچنین می توانید جهت کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه به مطالب زیر مراجعه کنید :
۱- مراقبت های دوران بارداری (مرجع کامل اطلاعات )
۲- مراقبت های دوران نوزادی ( مرجع کامل اطلاعات)
۳- مراقبت از اطفال (مرجع کامل اطلاعات )
۴- بهداشت دهان و دندان ( مرجع کامل اطلاعات )
۵- مسمومیت حاملگی ( پره اکلامسی و اکلامسی )
۶- حاملگی خارج رحمی ۷-آیا ارتباط جنسی در زمان بارداری و تولد فرزند مجاز است ؟۸- مراقبت های بهداشت دهان و دندان در دوران بارداری