- اضافه وزن، فشار خون بالا، چربی خون بالا و قند خون بالا از مشکلات شایعی هستند که تغذیه صحیح یکی از راه های کنترل آنها است. در صورت کنترل نکردن این مشکلات، میزان ابتلا به بیماری هایی مانند سکته قلبی و مغزی و سرطان ها بیشتر می شود.
با یک برنامه غذایی صحیح می توان خطر ابتلا به این بیماری ها را کاهش داد.
به مثال هایی در این باره توجه کنید:
* مصرف کمتر چربی ، میزان ابتلا به سرطان روده، پانکراس و پروستات را کم می کند.
* مصرف کمتر روغن های جامد و نمک، از بالا رفتن فشار خون و کلسترول جلوگیری می کند و خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی را کمتر می کند.
* مصرف یک یا دو وعده در روز از میوه ها و سبزی های تازه، خطر بیماری قلبی را ۳۰ درصد کمتر می کند.
* کاهش کلسترول خون به میزان ۱۰ درصد، خطر ابتلا به بیماری قلبی را ۳۰ درصد کمتر می کند.
* کاهش فشار خون به اندازه ۶ میلی متر جیوه ، خطر سکته مغزی را ۴۰ درصد و خطر سکته قلبی را ۱۵ درصد کاهش می دهد.
- با افزایش سن، توده عضلانی و سوخت و ساز بدن کاهش می یابد ، مصرف غذا کمتر شده و همچنین تغییراتی در بدن ایجاد می شود که احتمال سوء تغذیه را بیشتر می کند ، از جمله:
* آنزیم های گوارشی و اسید معده کاهش یافته و ظرفیت هضم و جذب غذا ، کمتر می شود.
* ابتلا به بیماری های مزمن، تغییر در احساس طعم، مزه و بو ، کاهش ترشح بزاق، کاهش ظرفیت هضم، عدم تحرک ، واکنش متقابل غذا و داروهای مصرفی، نگرانی های روحی و تنهایی، همگی می توانند اشتها را کم کنند.
* کاهش قدرت خرید، دشواری تهیه مواد غذایی از بازار و یا نداشتن مهارت کافی برای پختن غذا می تواند باعث شود که غذای کافی و کاملی به بدن نرسد.
* مشکلات دندانی باعث می شود که غذاهای نرم انتخاب شده و برخی از مواد غذایی مورد نیاز بدن، مانند سبزی ها و میوه های خام از غذای روزانه حذف شوند.
پس برای مقابله با این مشکلات به یک برنامه غذایی مناسب نیاز داریم.
چگونه می توانیم یک برنامه غذایی مناسب داشته باشیم؟
برای این منظور ابتدا باید بدانیم که بدن به چه مواد غذایی نیاز دارد و بعد از آن باید بدانیم که از چه مواد غذایی و به چه مقدار بخوریم تا سلامتی خود را حفظ کنیم. به طور کلی نیازهای غذایی ما شامل انرژی ، پروتئین، چربی ، ویتامین ها، مواد معدنی و آّب است. درباره هر یک از این شش نیاز غذایی بیشتر بخوانیم تا بیشتر بدانیم.
بدن ما به چه موادی نیاز دارد؟
۱- انرژی: با افزایش سن، نیاز به انرژی کمتر می شود. این کم شدن نیاز به انرژی، به خاطر کوچک تر شدن بافت عضلانی و کاهش فعالیت فیزیکی است. باید به اندازه ای غذا بخوریم که ضمن تامین نیازهای اساسی بدن، وزن ایده آل خود را نیز حفظ نماییم. به طور بسیار ساده، وزن ایده آل خود را می توانیم به طور تقریبی محاسبه کنیم:
وزن مناسب برای مردان به این صورت محاسبه می شود: ۴۹ کیلوگرم به ازای ۱۵۳ سانتی متر قد به اضافه یک کیلوگرم به ازای هر یک سانتی متر قد بیشتر.
وزن مناسب برای زنان به این صورت محاسبه می شود: ۴۵ کیلوگرم به ازای ۱۵۳ سانتی متر قد به اضافه یک کیلوگرم به ازای هر یک سانتی متر قد بیشتر.
به عنوان مثال، وزن ایده آل برای یک مرد با قد ۱۵۵ سانتی متر به شکل زیر محاسبه می شود:
کیلوگرم ۵۱ = ۲ + ۴۹ ۲ = ۱۵۳ - ۱۵۵
توجه : روش فوق یک تخمین کلی است.
داشتن وزن مناسب کمک می کند تا فشار خون ، قند خون و چربی خون در حد طبیعی بمانند. همچنین هنگامی که وزن بدن مناسب باشد، خطر ایجاد سرطان روده، پروستات ، کیسه صفرا، پستان و تخمدان کم می شود.
۲- پروتئین: مقدار پروتئین بدن در دوره سالمندی کم می شود. بنابراین باید در این دوره پروتئین بیشتری مصرف کنید. سوء تغذیه پروتئین ، یعنی کمبود پروتئین ، به سیستم دفاعی بدن آسیب می رساند و بدن را مستعد ابتلا به بیماری می کند. پس با مصرف پروتئین از ابتلا به بسیاری بیماری ها پیشگیری کنید.
۳- چربی : با افزایش سن، بر مقدار چربی بدن اضافه می شود چربی ها از منابع پر انرژی بدن محسوب می شوند. چربی ها در بهبود طعم غذا و کمک به جذب ویتامین های محلول در چربی و تامین اسید های چرب ضروری نقش مهمی دارند. از طرفی مصرف زیاد چربی ها خصوصا روغن های جامد باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی و برخی از سرطانها می شوند.
بنابراین لازم است:
* چربی کمتری مصرف کنیم.
* آن مقدار کمی هم که مصرف می کنیم از نوع چربی اشباع نشده یعنی روغن های مایع مانند روغن زیتون باشد.
* تا حد امکان غذاهای سرخ شده در روغن را کمتر مصرف کنید.
* اگر مجبور شدید غذا را سرخ کنید، از حرارت کم استفاده کنید تا روغن نسوزد و باقیمانده روغن را دور بریزید.
۴- ویتامین ها: با افزایش سن، میزان برخی ویتامین ها کم می شود که با رعایت تنوع در رژیم غذایی می توانیم آن را جبران کنیم. ویتامین های گروه C،D،B و E از جمله این ویتامین ها هستند:
ویتامین های گروه B : این گروه از ویتامین ها در کاهش خطر بیماری های قلبی و عروقی موثرند. ویتامین های گروه B در انواع گوشت ها ، تخم مرغ، شیر، حبوبات، غلات سبوس دار ، و به مقدار کمتری در میوه ها و سبزی های دارای برگ سبز تیره وجود دارد.
جوانه غلات و حبوبات مانند جوانه گندم، جوانه عدس و جوانه ماش، سرشار از ویتامین های گروه B و ویتامین C است.
ویتامین D: این ویتامین با افزایش جذب کلسیم، از پوکی استخوان جلوگیری می کند. برای تامین ویتامین D هر روز در مقابل نور مستقیم خورشید قرار بگیرید. تابش نور خورشید از پشت شیشه تاثیری ندارد.
ویتامین C : با افزایش سن، میزان ویتامین C خون کم می شود. کسانی که در شرایط استرس ( فشار ) قرار دارند و یا سیگار می کشند، به ویتامین C بیشتری احتیاج دارند. ویتامین C در انواع میوه ها و سبزی های تازه ، مانند گوجه فرنگی ، فلفل سبز دلمه ای، پرتقال، کیوی و ساقه سبز پیازچه وجود دارد. پختن سبزی ها به مدت طولانی و یا قرار گرفتن سبزی ها و میوه های خرد شده در معرض هوا و نور، باعث از بین رفتن ویتامین C موجود در آنها می شود.
ویتامین E : این ویتامین در جوانه گندم ، غلات سبوس دار و سبزی های دارای برگ سبز تیره وجود دارد. روغن زیتون منبع غنی ویتامین E است.
۵- مواد معدنی: کلسیم یکی از مهمترین مواد معدنی است. این ماده در سلامت دوره سالمندی تاثیر بسیار زیادی دارد؛ چرا که کمبود این ماده باعث پوکی استخوان می شود. مصرف داروهای ضد اسید معده، عدم تحرک، اشکال در جذب کلسیم مواد غذایی و کمبود ویتامین D باعث کاهش کلسیم می شود. لبنیات یکی از منابع خوب برای تامین کلسیم بدن است.
آهن ماده معدنی مهم دیگری است که کمبود آن منجر به کم خونی، احساس خستگی وضعف می گردد. آهن در انواع گوشت ها ، تخم مرغ، حبوبات ، مغزها ( پسته ، بادام و … ) ، غلات سبوس دار، میوه های خشک شده ( کشمش ، توت خشک، برگه زردآلو ) و سبزی های سبز تیره وجود دارد. آهن موجود در فرآورده های گوشتی جذب خوبی دارد؛ اما برای جذب بهتر آهن موجود در سایر مواد غذایی مصرف میوه و سبزی های سرشار از ویتامین C همراه غذا توصیه می شود.
عنصر مهم دیگر روی است. کمبود روی باعث بی اشتهایی، مشکلات بینایی و کندی ترمیم زخم ها شده همچنین باعث می شود که مزه و طعم غذاها را کمتر احساس کنیم.
مواد غذایی که حاوی روی هستند عبارتند از: انواع گوشت ها، جگر ، تخم مرغ ، شیر و فرآورده های آن، غلات سبوس دار، مغزها ، حبوبات ، سبزیهای سبز تیره و زرد تیره.
۶- آب: یکی از مواد مورد نیاز بدن است که برای کار طبیعی کلیه ها ، دفع مواد زائد و سموم از بدن، جلوگیری از کم آبی، برطرف شدن خشکی دهان و زبان و جلوگیری از یبوست ضروری است.
برای تامین آب مورد نیاز بدن، مصرف روزانه حداقل ۶ تا ۸ لیوان مایعات، ترجیحاً « آب ساده » توصیه می شود. با افزایش وزن نیاز بدن به مایعات نیز افزایش می یابد.
به یاد داشته باشید که در شرایط زیر به آب بیشتری نیاز دارید:
¯در هنگام ورزش و فعالیت بدنی
¯در آب و هوای گرم
¯هنگام استفاده از داروهای ملین و مدر
¯در مواقع ابتلا به اسهال یا تب
از آنجایی که در دوره سالمندی احساس تشنگی کاهش یافته است، حتی اگر تشنه نمی شوید روزانه حداقل ۶ تا ۸ لیوان آب بنوشید.
بعد از ساعت ۶ بعد از ظهر مصرف آب و چای را کمتر کنید ، تا در شب برای دفع ادرار از خواب بیدار نشوید.
سالمندی بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی عبور از مرز۶۰ سالگی است در واقع سالمندی بخشی از روند طبیعی زندگی انسان محسوب میشود وگذشت زمان ،بیماریهای جسمی ، مشکلات روحی و شرایط محیطی عواملی است که در این روند موثر می باشد.
دستاوردهای توسعه مانند بهبود شرایط اقتصادی – اجتماعی ،ارتقاء وضعیت بهداشت ، تغذیه ،مسکن و پیشرفت دانش و فن آوری پزشکی از عوامل عمده افزایش امید به زندگی به شمار می آیند.
این تحولات همراه با معرفی روشهای موفق کنترل موالید که آنرا نیز باید از دستاوردهای توسعه دانست درصد سالمندان را درکل جمعیت اقزایش داده است. در فرهنگ ماهمواره پیر شدن دعای خیری است که بدرقه راه کودکان می باشد وسالمند شدن یک موفقیت است که باید به آن افتخار نمود چرا که با یاری خداوند متعال در طول عمر فرد بر خطرات . سختیها و بیماریهای بسیار فائق آمده تا به این سن و دوره رسیده است . درکشور مانیز همانند بسیاری از کشورهای جهان به دلیل بهبود شرایط بهداشتی متوسط طول عمرافراد بالا رفته وتعداد سالمندان بالای ۶۰ سال افزایش یافته است در حال حاضر بیش از۴ میلیون سالمند بالای ۶۰ سال درکشورمان زندگی می کنند که پیش بینی می شود این رقم طی ۲۰ سال آینده به حدود۱۰ میلیون نفربرسد.
بنابراین لازم است همه افراد به نحوی زندگی کنند که درآینده سالمندان سالمی باشند وبتوانند در زمینه های اجتماعی واقتصادی جامعه خود فعال باشند. با پیش رو گرفتن شیوه زندگی سالم (تغذیه صحیح ،ورزش ،عدم مصرف دخانیات ، خواب ،بهداشت روان ،پیشگیری از حوادث و…) و مشارکت در فعالیتهای اجتماعی قادر خواهیم بود با سلامت هرچه بیشتر پا به دوران سالمندی گذاشته وزندگی سالم رابه طول سالهای عمراضافه نمائیم ونه فقط طول سالهای عمر را افزایش دهیم .
اهمیت تغذیه در دوره سالمندی
نوع تغذیه در دوره سالمندی بسیار مهم است زیرا :
اضافه وزن ، فشارخون بالا، چربی خون بالا از مشکلات شایعی هستند که تغذیه صحیح یکی از راههای کنترل آنها است . در صورت کنترل نکردن این مشکلات ، میزان ابتلا به بیماریهایی مانند سکته قلبی ومغزی وسرطانها بیشتر می شود .
چگونه می توانیم یک برنامه غذایی مناسب داشته باشیم :
برای این منظور باید بدانیم که بدن ما به چه مواد غذایی نیاز دارد وبعداز آن بدانیم که از چه مواد غذایی وبه چه مقدار بخوریم تا سلامتی خود را حفظ کنیم .
بطور کلی نیازهای غذایی ما شامل :
انرژی
پروتئین
چربی
ویتامین ها
مواد معدنی وآب
گروههای اصلی مواد غذایی :
| گروه غذایی | مقدار مورد نیاز در رژیم غذایی روزانه |
| شیر ولبنیات | دو وعده |
| گوشت ،حبوبات و مغزها | دو وعده |
| نان وغلات | چهار وعده |
| میوه ها وسبزی ها | چهار مورد از انواع آن |
در هر وعده غذا ، حداقل از ۳ گروه غذایی مختلف استفاده کنید .
در مصرف هر گروه از مواد غذایی نیز سعی کنید تنوع را رعایت کنید .
مصرف روزانه ۶ تا ۸ لیوان آب را فراموش نکنید .
تغذیه در سالمندی
آیا می دانید؟
در سنین سالمندی عوارضی مانند خستگی ، کمی تحرک بدنی ، ضعف ، فراموشی و ناراحتی های عصبی که در واقع علامت سوء تغذیه می باشد به سن ربط داده می شوند و متاسفانه از علت اصلی که سوء تغذیه است غفلت می شود
مهمترین عوارض ناشی از سوء تغذیه مربوط به کمبود ویتامین ها ، مواد پروتئینی و املاح است
کم شدن اشتها اولین علامت کمبود مواد معدنی و مواد ضروری در بدن است
میان وعده های غنی از پروتئین و انرژی مانند تخم مرغ آب پز سفت ، تن ماهی و خرما برای تامین نیازهای غذایی سالمندان کم وزن یا مبتلا به سوء تغذیه توصیه می شود
با تغذیه مناسب احتمال داشتن یک زندگی با کیفیت بالا و مولد در سنین سالخوردگی بیشتر می شود
مهمترین توصیه تغذیه ای برای افراد مبتلا به آلزایمر نگهداشتن وزن در حد مطلوب است
تامین غذاهای اصلی و میان وعده های مناسب و متعادل در فضای شاد موجب تشویق سالمند برای غذا خوردن می شود
بیش ازنیمی از همه مرگ ومیرهای ناشی از بیماریهای عروق قلب در سنین بالای ۶۵ سال اتفاق می افتد به همین علت توجه به میزان چربی خون در جهت کاهش بیماریهای قلبی عروقی بسیار حیاتی است
پیشگیری از چاقی و انجام فعالیت بدنی روزانه و منظم باعث افزایش طول عمرافراد میانسال می شود
کلسیم عمده ترین ماده تشکیل دهنده بافت استخوان است ، با بالا رفتن سن ، توده استخوانی کاهش می یابد ،زنان در تمام سنین توده استخوانی کمتری نسبت به مردان دارند بویژه بروز پوکی استخوان در زنان پس از یائسگی بسیار شایعتر است
کشیدن سیگار ، کم تحرکی ، مصرف زیاد و طولانی مدت کافئین ( قهوه وچای ) ، مصرف الکل و استفاده از برخی داروها می تواند منجر به تشدید کاهش توده استخوانی شود
محققان معتقدند مصرف مکمل های مولتی ویتامین واملاح در سالمندان منجر به بهبود وضعیت ایمنی سالمندان و کاهش ابتلا به عفونت می گردد.
توصیه های تغذیه ای سالمندان :
* بجای گوشت قرمز بهتر است گوشت مرغ و ماهی مصرف شود
* حداقل روزانه ۲ سهم از غذاهای غنی از کلسیم مانند شیر و ماست و پنیر مصرف شود
* مصرف چربی ها بویژه غذاهای سرخ شده محدود شود
* حتماً میوه و سبزی تازه در برنامه غذایی روزانه گنجانده شود
* نوشیدن روزانه حداقل ۸ لیوان آب توصیه می شود
راهکارهای سالم پیر شدن :
* در مصرف مواد غذایی ، تنوع و تعادل را رعایت کنید
* استرس را کنترل کنید
* با افرادی که دخانیات استعمال می کنند همنشینی نکنید
* دارو را فقط با تجویز پزشک مصرف کنید
* در دوران سالمندی به دلیل بالا بودن احتمال شکستگی های استخوان بیشتر مراقب خود باشید
* برای بینایی و شنوایی بهتر در صورت لزوم حتماً از عینک وکمک شنوایی استفاده کنید
* احساس افسردگی را با ایجاد روابط اجتماعی لذت بخش کنترل کنید
* مهارتهای ذهنی خود را با استفاده از پازل( جورچین) ، کارتهای بازی ، خواندن ، نوشتن ، حل جدول ، حفظ کردن اشعار مورد علاقه و فعالیتهای مشابه تقویت کنید
* واقعیتها وتحولات زندگی را بپذیرید
* روحیات معنوی و ارزشهای انسانی را در خود پرورش دهید
* برای استفاده از نور مستقیم آفتاب و هوای تازه هر روز از فضای آزاد استفاده کنید
* فعالیت بدنی منظم مانند قدم زدن ، دویدن ، شنا و دوچرخه سواری یا کوهنوردی داشته باشید
* از نظر اجتماعی فعال باشید ودوستان جدید پیدا کنید
* یک سرگرمی دائمی داشته باشید
* به زندگی علاقمند باشید و از آن لذت برید