مرجع کامل آفت دهان

آفت دهان چیست؟

به زخم های عود کننده و دردناک مخاط دهان آفت گفته می شود. زخم آفتی در چند نوع بزرگ، کوچک و تبخالی شکل وجود دارند و شایع ترین آنها آفت کوچکی می باشد که به تعداد ۵-۱ عدد و به قطر کمتر از یک سانتی متر و معمولاً ۵-۳ میلی متر دیده می شوند.

این زخمها گرد یا بیضی بوده و به رنگ زرد خاکستری با حاشیه قرمز و تا حدی برجسته دیده می شوند. از نظر محل، بیشتر قسمت قدامی حفره دهان مبتلا می شود و محل شایع آن پشت لبها - مخاط گونه، کف دهان، زیر و کناره های زبان می باشد. این زخم ها کمتر به کام، حلق، لثه چسبیده و روی زبان را مبتلا می سازند.

 غالب افراد در زیر سن ۴۰ سالگی حداقل یک یا چند بار به آن مبتلا شده، ولی سن شیوع آن، دهه دوم زندگی می باشد و زن ها بیشتر از مردان به آن دچار می شوند. زخم های آفتی اغلب دردناک بوده و با تماس با غذا و نوشیدن مایعات محرک (ترشی و ادویه دار) درد آن تشدید می گردد. بخصوص اگر زبان گرفتار شده باشد که در این صورت علاوه بر غذا خوردن، ممکن است صحبت کردن نیز مشکل شود.

 بیمارانی که مرتبا ً آفت می زنند احساسی شبیه به سوزن سوزن شدن و یا سوزش قبل از ایجاد زخم(معمولاً ۲۴ ساعت قبل) در محل دارند. زخم سریعاً بوجود آمده و خود بخود بعد از ۱۰-۷ روز التیام می یابد و از خود اثری برجا نمی گذارد. بهبودی زخم ها ممکن است همزمان صورت نگیرد. معمولاً بعد از بهبودی تا مدتی (گاهاً ۴-۳ هفته) زخمی ایجاد نمی گردد ولی در افراد بسیار حساس و مستعد ممکن است زخم های اولی هنوز خوب نشده، زخم های دیگری در دهان(معمولاً در جای دیگر) دیده شوند.

عامل ایجاد کننده آفت کوچک چیست؟
بدلیل شباهت این زخم ها به زخم های تبخالی و همچنین عود آنها سابقاً فکر می کردند که ممکن است ویروسی باشند. با نمونه برداری از این زخم ها و دیدن نوع ال فرم استرپتوکوک، احتمال میکروبی بودن، آن بالا گرفت ولی مشاهده گردید که این میکروبها در مخاط سالم و دیگر زخم های دهان نیز دیده می شوند. امروزه اعتقاد بر این است که آفت جزء بیماریهای سیستم ایمنی است. در بیماریهای سیستم ایمنی شناخت بافتهای آشنا از بیگانه مختل می گردد. درآفت سلولهای دفاعی بدن به قسمتی از مخاط دهان حمله ور شده و باعث زخمی شدن آن ناحیه می شوندکه گذرا بوده و خود بخود بهبود می یابد.

بعضی از بیماران بعد از مراجعه به دندانپزشک آفت می زنند. آیا میتوان با اطمینان گفت : “از وسایل غیر استریل استفاده شده است” ؟

خیر، همانطوری که گفته شد عامل ایجاد کننده آفت میکروب و ویروس نمی باشد. عوامل مستعد کننده ای برای ایجاد آفت وجود دارند که در ارتباط با دندانپزشکی می توان به استرس و تروما(فشار مختصر ناشی از کنار کشیدن گونه، لب و یا زبان توسط آینه و رول پنبه و حتی تماس مخاط با ابزار دندانپزشکی) اشاره نمود.

عوامل مستعد کننده آفت کدامند؟
در درجه اول استرس و هیجانات روحی می باشد. دیده شده که در دانش آموزان و دانشجویان به هنگام امتحانات ابتلای آفت بیشتر است و همچنین بسیاری از بیماران نیز از درمانهای دندانپزشکی، ترس و استرس دارند. بعد از ضربه و تروما که قبلاً ذکر گردید، اختلالات هورمونی نیز در بروز آفت نقش دارند. در خانم ها ۵-۳ روز مانده به قاعدگی، آفت بیشتر دیده می ِود و در زمان حاملگی معمولاً زخم های آفتی مشاهده نمی شوند. آفت در افراد حساس و آلرژیک نیز بیشتر دیده می شود. در افرادی که حاسیت به بعضی از مواد دارند ابتلای آفت بیشتر است.

بعضی از مواد غذایی مثل گردو، فندق، پسته، پنیر و بادنجان میزان شیوع آفت را بالا می برند. کمبود آهن و اسید فولیک و ویتامین B۲ نیز از عوامل مستعد کننده می باشد.

درمان آفت چیست؟
آفت خودبخود التیام می یابد و معمولاً نیازی به درمان ندارد. درآفت اگر درمانی لازم شود معمولاً علامتی بوده و به دو منظور زیر خواهد بود:
۱ - کاستن از درد و التهاب و استرس
۲ - جلوگیری از اضافه شدن عفونت ثانویه به آن توصیه می گردد، افرادی که مرتباً و به تعداد زیاد آفت می زنند و یا آفت آنها بزرگ بوده و التیام در مدتی بسیار طولانی صورت می پذیرد، جهت شناسایی عامل و بیماریهای زمینه ای مستعد کننده تحت معاینات و آزمایشات کامل تری قرار گیرند

 آفت عود کننده دهانی چیست؟ 
به طور کلی زخم‌های آفتی را به ۴ گروه می‌توان تقسیم نمود:
۱-   زخم آفتی کوچک (minor) که شایع ترین نوع بوده و در حدود ۸۰% از بیماران این نوع بروز می‌کند. در حقیقت این همان نوع آفت است که حالت عود کننده دارد و بحث ما بیشتر راجع به همین نوع خواهد بود.
۲-   زخم آفتی بزرگ (major) که کمتر از ۱۰% از بیماران آفتی را تشکیل می‌دهد و اندازه ضایعات ممکن است به چند سانتیمتر هم برسد.
۳-   زخم آفتی تبخالی شکل (Herpetiform) که حدود ۱۰% از بیماران را شامل می‌شود.
۴-   زخم‌های وابسته به سندرم‌ها که از جمله علایم سندرم بهجت یا سندرم رایتر هستند.
زخم آفتی کوچک (minor) شایعترین و شاید دردناک‌ترین بیماری مخاط دهان در انسان است که به صورت زخم‌های عود کننده، دردناک و غیر قابل پیشگیری ظاهر می‌شود. بر اساس مطالعات مختلف شیوع آن از ۲۰ تا ۵۰% جمعیت ذکر شده است که معمولا تظاهرات آن در سنین ۱۰ تا ۴۰ سالگی مشاهده می‌شود. جالب این که در تحقیقی شیوع این بیماری در شهر اصفهان، ۱/۲۱% و بالاترین میزان شیوع آن در سنین ۳۰-۲۵ سالگی گزارش شده است. این زخم در زنان و همچنین در افرادی که از نظر وضعیت اقتصادی- اجتماعی سطح بالاتری دارند به میزان بیشتری بروز می‌کند، تقریبا اکثر مبتلایان به آفت را افراد غیر سیگاری تشکیل می‌هند.
زخم‌های آفتی بیشتر در مخاط یا پوشش متحرک دهان خصوصا مخاط گونه، مخاط داخلی لب و مخاط زبان مشاهده می‌شود و در مخاط کام و لثه بروز آن کمتر اتفاق می‌افتد.
علل یا عوامل بیماری:
اتیولوژی آفت عود کننده دهانی، دقیقا مشخص نیست اما بعضی از عوامل مهم به عنوان علل زمینه ساز برای این بیماری معرفی شده‌اند.

این عوامل عبارتند از:
۱-  زمینه ارثی:
همانند بسیاری از بیماری ها، استعداد ژنتیکی و تاریخچه فامیلی مثبت در بروز این بیماری موثر است. تحقیقات نشان می‌دهد که فرزندان والدین غیر مبتلا به آفت تا ۲۰% احتمال درگیری با ضایعات آفتی را دارند.
۲-  استرس:
به نظر می‌رسد استرس و فشارهای روحی حداقل به عنوان یک عامل زمینه ساز در بروز آفت موثر است. تحقیقات مختلف نشان می‌دهد که نسبت بروز آفت در افراد دارای مشکلات روحی نسبت به افراد سالم رابطه معنی داری دارد.
۳-  اختلالات ایمنولوژیکی:
هر چند برخی از محققین این بیماری را به عنوان یک بیماری اتوایمون ذکر کرده‌اند اما واقعیت این است که هنوز به درستی مشخص نیست تا چه میزان عوامل ایمنی بدن در بروز این زخم‌ها موثر هستند.
۴-  عوامل هورمونی:
بروز یا تشدید این بیماری در ایام قبل از قاعدگی و توقف یا کاهش آن در هنگام بارداری موجب شده است که عوامل تغییرات هورمونی خصوصا افزایش هورمون استروژن را در بروز ضایعات آفتی موثر بدانند.
۵-  کمبودهای تغذیه‌ای و نقایص خونی:
کمبود ویتامین B۱۲، اسیدفولیک و آهن در ۱۵- ۵ درصد بیماران با آفت گزارش شده است که غالبا با برطرف نمودن کمبود آنها، می‌توان از شدت ضایعات کاست.
۶-  حساسیت‌های غذایی:
آلرژی به بعضی از مواد غذایی همچون فندق، گردو، شکلات، عسل، گوجه فرنگی، توت فرنگی، آدامس و بعضی از خمیر دندان‌ها اگر نه بعنوان یک علت اولیه ولی حداقل به عنوان یک عامل مستعد کننده می‌توان در بروز ضایعات آفتی موثر باشند.
۷-  سایر عوامل:
تروما، عوامل میکروبی، اختلالات گوارشی و سایر موارد مشابه نیز از جمله مواردی هستند که به عنوان زمینه ساز برای پیدایش آفت معرفی شده اند.
   
درمان:
اساسا باید گفت آفت هیچ گاه درمان قطعی ندارد واین شاید به نامشخص بودن علت واقعی بیماری است. البته با افزایش سن از دوره و شدت ضایعات کاسته می‌شود. به هر حال اغلب وقت پزشک یا دندانپزشک باید صرف اطمینان دادن به بیمار، مبنی بر اینکه یک طبیعت خودبخود محدود شونده‌ای دارد و درمان‌های موجود علامتی و تسکینی‌اند می‌شود.
اولین مرحله در درمان و کنترل آفت، بررسی ارتباط علایم با بیماری‌های سیستمیک می‌باشد که علایم چشمی، گوارشی، تناسلی و سابقه آلرژی بررسی می‌گردد. بعلاوه آزمایش خون جهت C.B.C، بررسی میزان آهن، اسیدفولیک و ویتامین B۱۲ لازم است انجام گیرد. به هر حال تعداد زیادی از مبتلایان به آفت واقعا سالم هستند و هیچ گونه مشکل سیستمیک ندارند. بنابراین درمان شامل کنترل بیماری به صورت موضعی است، تا درد کاهش یافته، فانکشن عضو برقرار شود و شدت عود نیز کاهش یابد.

 رایج‌ترین درمان‌هایی که در این خصوص توصیه می‌شود شامل موارد زیر هستند:
۱-   رعایت بهداشت دهان
۲-   استفاده از مواد محافظ موضعی(Orabase) حاوی استروئیدهای موضعی همچون تریامسینولون یا Flucinolone یا Clobetasol.
۳-   استفاده از آنتی بیوتیک موضعی همچون کلرهگزیدین، بنزیدآمین یا پرسیکا
۴-   استفاده از آنتی بیوتیک موضعی همچون کپسول‌های ۲۵۰ میلی گرمی تتراسایکلین در cc۵ سرم فیزیو لوژی حل شده و به صورت دهان شویه به کار می‌رود.
۵-   رفع کمبودهای ویتامینی و املاح سرمی همچون ویتامین B۱۲ ، آهن و اسید فولیک و پرهیز از غذاهای آلرژی زا.
۶-   استفاده از داروهای بی حس کننده موضعی همچون لیدوکائین و یا دیفن هیدرامین
۷-   استفاده از داروهای گیاهی
به هر حال بعنوان کلام آخر باید گفت اگر چه آفت دهانی یک واژه آشنا و البته ناخوشایند است لیکن می‌توان با رعایت نکات بهداشتی و غذایی و همچنین پرهیز از هیجانات و فشارهای روانی دوره‌های این بیماری را کوتاه و شدت آن را کمتر نمود.

کندن مو (Trichotillomania

این حالت یک اختلال تکانشی است که در آن فرد موهای سر ، ابرو ، مژه و سایر قسمتهای بدن خود را می کند به طوری که ناحیه ای بدون مو ایجاد می شود . رفتار تکانشی به صورتی است که فرد بر اثر یک عامل برنگیزاننده به طور ناخدآگاه به سمت رفتار خاص ( کندن مو ) سوق پیدا می کند و با انجام آن عمل از تنش فرد کاسته می شود .

نام بیماری ریشه یونانی دارد (Thrix به معنای مو ، Tillein به معنای کندن و Mania به معنای دیوانگی ) .به نظر می رسد ۱ تا ۲ درصد جمعیت به این اختلال دچار باشند به طوری که در حال حاضر۴ تا ۱۱ میلیون نفر در آمریکا به اختلال مبتلا هستند .

چه افرادی مبتلا می شوند؟
این اختلال بیشتر، افراد در سنین قبل یا اوایل نوجوانی را گرفتار می کند . ولی می تواند بچه های یک ساله و سلمندان هفتاد ساله را نیر دچار کند . در مطالعات حدود ۹۰ درصد مبتلایان را خانمها تشکیل می دهند ولی به نظر می رسد مردان بخاطر عدم مراجعه برای درمان در مطالعات حضور نداشته اند .

یک بیماری روانی است که درآن فرد به طور عادتی موهای خود را می کند. این بیماری در پسربچه‌ها شایعتر از دختر بچه‌ها است، حال آنکه در افراد بالغ خانمها بیش از آقایان مبتلا می‌شوند. حداکثر شیوع در دختر خانمهای نوجوان ۱۲ تا ۱۷ سال است. عادت کندن مو به طور تدریجی و ناآگاهانه دربیمار شروع می‌شودو ممکن است تا جایی که منجر به کندن تمام موهای سر شود ادامه یابد.این بیماران غالبا” کندن مو را انکار نمی‌کنند ولی قادر به کنترل عمل خود نیستند. درمعاینه‌ی موهای قطع شده به فواصل متفاوتی از پوست سر دیده می‌شود و پوست سراز سلامت کامل برخوردار است. حاشیه‌‌ی موها معمولا” دست نخورده است و در مرکز به شکل کاسه‌یی موها قطع‌شده‌اند. این بیماران باید تحت درمان‌های روان‌پزشکی قرارگیرند.

فرد گرفتار بیشتر موی چه مناطقی را می کند؟
اگرچه علایم از نظر شدت ، مکان کندن مو و پاسخ به درمان در افراد متفاوت می باشد ولی اکثر بیماران موی سر خود را می کنند به طوری که در طی مدت زمان طولانی ناحیه ای بدون مو ایجاد می شود ( این ناحیه بدون مو می تواند ابرو ، موی ناحیه تناسلی یا زیر بغل باشد ) . در برخی افراد این عمل کم بوده و اختلالی در کارکرد فرد ایجاد نمی کند ولی در بعضی موارد بسیار شدید بوده و کارکرد فرد را مختل می کند.

عامل ایجاد این حالت چیست؟

دانشمندان دانشگاه «دوک» انگلیس، ژن عامل ایجاد یک ناراحتى عصبى که افراد را به کندن موهاى خود مجبور می‌کند، کشف کردند.

این ژن موجب ناراحتى عصبى موسوم به «تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) ‬» در افراد می‌شود و افراد مبتلا به این بیمارى موهاى خود را با زور می‌کنند.

این ناراحتى با نشانه‌هاى دیگرى از قبیل هیجان، افسردگى و اختلال وسواس اجبارى یا سندروم «تورت 
(Tourette)‬» همراه است.

افراد مبتلا به این ناراحتى موهاى خود را از دست می‌دهند و قسمتهایى از سر آنان طاس می‌شود، اما این افراد اغلب عادت خود را پنهان می‌کنند.

با مشخص شدن منشاء ژنتیکى این بیمارى پزشکان بهتر قادر به درمان آن خواهند بود.

پژوهشگران دراین تحقیق، ژن موسوم به «SLITKR١» ‬را که پیش از این با سندروم تورت مرتبط دانسته شده بود، مورد مطالعه بیشترى قرار دادند.

آنان دریافتند که دو نمونه جهش یافته این ژن در بیماران مبتلا به تریکوتیلومانیا متدوال‌تر است.

هرچند درصد کمى از بیماران مبتلا به این ناراحتى داراى این ژنها بوده‌اند، اما دانشمندان معتقدند که این کشف بزرگى است زیرا ناراحتى مزبور می‌تواند ریشه بیولوژیک داشته باشد.

یافته علمى پژوهشگران دانشگاه «دوک» در نشریه «روانپزشکى مولکولى (Molecular Psychiatry)‬» به چاپ رسیده است.
طی دهه گذشته تحقیقات بسیار وسیعی برای درمان این اختلال انجام شده است ولی تا به حال درمانی که برای تمامی مبتلایان کارساز باشد پیدا نشده است . برخی از درمانهایی که انجام می شود به شرح زیر می باشد :

زمان شروع علائم و ارتباط با بیماریهای دیگر:

استرس‌های‌ روانی‌ در شروع‌ تریکوتیلومانیا نقش‌ دارند. بیماری‌ افسردگی‌ با تریکوتیلومانیا ارتباط‌ زیادی‌ دارد و بسیاری‌ از افراد دچار این‌ حالت‌ از افسردگی‌ رنج‌ می‌برند.

در رابطه باتریکوتیلومانیا  طبقه بندی درستی از طرف روانپزشکان انجام نشده.. اما بعضی روانپزشکان آن را بصورت یک اختلال وسواسی-جبری  در بالغین طبقه بندی میکنند. همچنین بالا بودن شیوع در بالغین مبتلا به اضطراب و اختلالات خلقی ثابت شده است.

شکایات ممکن است در ابتدا در طی دوره های غیر فعال در کلاس درس, در خین تماشای تلویزیون, یا در بستر هنگاهی که هنوز  به خواب نرفته است بروز کنند. والدین به ندرت این رفتار را می بینند. در بسیاری از کودکان تریکوتیلومانیا با بستری شدن در بیمارستان با مداخلات طبی, مشکلات خانه یا مشکلات مدرسه شروع میشود. مواردی نیز با حسادت شدید بین خواهر و برادر ها, یک رابطه مختل بین والدین و کودک, و عقب ماندگی ذهنی, رخ میدهند. در تریکوتیلومانیاهائی که در سنین بلوغ یابزرگسالی شروع میشود, میزان بروز و همراه بودن با بیماری روانی وسواس واضح و شدید بیشتر است.
درمان رفتاری شناختی :

در نوع این درمان عاملی که باعث ایجاد رفتار کندن مو می شود را پیدا کرده و به فرد آموزش می دهند که رفتاری جایگزین را در هنگام ایجاد آن عامل انجام دهد . این درمان می بایست توسط فرد متخصص انجام شود تا بهترین بهره را بدهد . بسیاری از افراد با تغییرات ساده مثل بانداژ کردن انگشتان یا یادداشت موارد کندن مو و یا تغییر مکانی که باعث ایجاد این رفتار می شود ، بهبود می یابند.
درمان دارویی :
داروهای بسیاری در درمان این اختلال به کار گرفته شده است که بیشترین آنها متعلق به دسته دارویی مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) می باشد . معروفترین دارو در این دسته فلوکستین یا پروزاک (Prozac) است . برخی بیماران با استفاده از این دارو به کلی کندن مو را کنار گذاشته اند و برخی نیز به کلی آن را بی اثر دانسته اند. به هر روی دارو درمانی نیز می بایست تحت نظر مستقیم متخصص انجام گیرد .
 

بحث دارویی:
بسیاری از بیماران از نظر روانشناسی وضعیت ثابت و پایداری دارند. و تنها نیازمند این هستند که مشکل آنها توسط یک پزشک فهمیده یا والدین مورد بحث قرار گیرد. بسیاری از این موارد به طور خود بخود بهبود می یابند. به والدین معمولا توصیه میشه که توجه کودک را در زمان کشیدن مو منحرف کنند و این مشکل را قبول کرده و پشتیبان باشند. و نقش قضاوت کننده و تنبیه کننده نداشته باشند. بیماران با درگیری وسیع یا آنهائی که در این عادت باقی بمانند باید از نظر روانپزشکی ارزیابی شوند. تاثیر نسبی و فواید طولانی مدت درمانهای داروئی و رفتاری ثابت نشده است. به نظر می رسد که کلومیپرامین clomipramine در درمان کوتاه مدت تریکوتیلومانیا موثر باشد… اما در یک بررسی بعضی بیماران پس از سه ماه پی گیری در حالی که هنوز دارو را با سطح موثر قبلی در یافت میکرده اند دچار عود شدند. بیمارانی که بوسیله فلوکسیتین floxitine یا همان prozac در یک تجربه ۱۶ هفته آزاد درمان شدند بطور چشمگیری بهبودی داشتند.

سایر درمانها نظیر ایجاد گروهای پشتیبان ، تغییر رژیم غذایی ، هیپنوتیزم و تغییر مکان نیز موثر بوده است .