مرجع کامل تغذیه در دوران بارداری

در دوران بارداری رژیم غذایی کامل و کافی ، سلامت و زیبایی شما را حفظ می کند و رشد نوزادتان را تأمین می کند . در قدیم عقیده داشتند که خوراک زن حامله بایستی دو برابر غذای زن عادی باشد ، البته درست است که زن حامله به مقدار بیشتری غذا احتیاج دارد ولی خوراک روزانه او نباید از حد معینی تجاوز کند زیرا زیاده روی در غذا نه تنها مفید نیست بلکه زیان آور است .

بدون شک یکی از بزرگترین آرزوهای تمامی‌زنان، داشتن نوزادی سالم و تندرست است.به این جهت تمامی‌مادران سعی بر آن دارند تا عوامل مؤثر بر بهبود روند بارداری و نتیجه آن را مورد بررسی قرار دهند و تا جای ممکن از عوامل زیان‌آور دوری جویند.تغییرات زیادی در اثر بارداری در بدن مادر به وجود می‌آید و عوامل زیادی در تعیین روند صحیح بارداری و نتیجه بارداری موثر هستند. یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین نکات، تغذیه مادر باردار  می‌باشد.
 
زیرا رشد و نمو کامل جنین رابطه تنگاتنگی با تغذیه مادر داشته، تامین نیازهای او با دریافت مواد مغذی مادر عجین شده، تنها راه برآوردن نیازهای انرژی و ساختاری او به واسطه جفت است.به علاوه تغییرات فیزیولوژیک خاص این دوران را نیز باید مد نظر داشت چرا که متابولیسم موادغذایی و حتی نیاز به آنها در این مدت تغییر می یابد.اهمیت و ارزش غذا بستگی به نوع آن دارد نه به مقدار آن . مقدار غذای مصرفی روزانه متفاوت است و تا حدی با قد ، وزن و اشتهای زن ارتباط دارد .برخی از زنان باردار از ترس این که اگر غذای زیاد بخورند نوزادشان بزرگ می شود سعی می کنند که از میزان عادی خوراک روزانه خود بکاهند و برعکس گروهی دیگر از مادران برای این که نوزادشان کوچک نشود در خوردن غذا زیاده روی می کنند .در ماههای اول بارداری اشتها به غذا معمولا کم می شود ولی میل به خوردن بعضی از غذاها به علت ویار زیادتر می شود و در نتیجه عدم تعادلی در نوع و مقدار غذای مصرفی به وجود می آید و اگر رژیم مناسبی برای زن باردار انتخاب نشود وضع تغذیه به هم می خورد و عوارض گوناگونی ظاهر می شود . با پیشرفت غذا بارداری اشتهای زن به غذا زیادی می شود و حتی گاه به حدی می رسد که به اجبار باید از میزان عادی غذا نیز کم کرد.غذایی که زن باردار میل می کند بعد از هضم جذب می شود و وارد جریان خون می گردد و سپس مورد استفاده بدن و جنین قرار می گیرد . در برنامه غذایی روزانه علاوه بر مواد قندی ، چربی و نشاسته ای که حرارت و انرژی تولید می کنند مواد دیگری از قبیل ویتامین ها و مواد معدنی وجود دارند که برای فعالیت سلولهای بدن بسیار مفیدند و کمبود آنها در بدن ایجاد ناراحتی می کنند .کلسیم یکی از مهمترین مواد معدنی است که همرا با مواد پروتئینی برای تشکیل اسکلت استخوانی جنین بسیار اهمیت دارد . مواد معدنی و ویتامینها به مقدار فراوان در انواع سبزی و میوه وجود دارد ولی از آنجا که اینن مواد احتیاجات زن را در موقع بارداری تأمین نمی کنند ، مادران باردار علاوه بر مقداری که برای بدن خود لازم دارند باید از مواد یاد شده نیز استفاده کنند تا احتیاجات جنین بر طرف گردد . 

خوراک روزانه زن باردار از نظر اهمیت و ارزش غذایی به هفت گروه تقسیم می کنند:

 گروه اول : 

شامل شیر و مواد ترکیب شده از شیر . شیر به دلایل زیر کاملترین و سالمترین غذای طبیعی محسوب می شود

۱ ) مقدار زیادی مواد معدنی مختلف چون کلسیم و فسفر دارد که برای تشکیل استخوان ها و دندان نوزاد لازم است .

۲ ) یک منبع بسیار عالی از پروتئین استت که به راحتی هضم و جذب می شود و برای ساختن بافتهای بدن مورد استفاده قرار می گیرد

۳ ) دارای مقدار زیادی ویتامین های گوناگون است ، مانند ویتامین A که برای رشد و تکامل جنین لازم است و همچنین ویتامین B .

مصرف روزانه شیر به طور متوسط یک لیتر و یا دو پیمانه در روز است که می توان به صورت ساده ، سرد و یا گرم و یا مخلوط با کاکائو میل نمود . شیر پاستوریزه از شیر خشک به مراتب بهتر است .

گروهی از زنان باردار از ترس چاق شدن از خوردن شیر خوداری می کنند . مسلما مقدار چربی در شیر چندان زیاد نیست به خصوص اگر شیر به تنهایی بخواهد جای غذای معمولی را بگیرد ، کالری لازم برای سوخت بدن تأمین می شود و زن لاغر می شود در حقیقت چاقی زن مربوط به مواد دیگر نشاستهای و قندی است که همراه با شیر مصرف می شوند .

بهترین غذای جانشین شیر ، پنیر و ماست هستند . پنیر تمام مواد غذایی شیر به استثنای مواد قندی را با غلظت زیاد در خود دارد و بنابراین بهتر است که با مواد قندی مصرف شود . ماست هم به خصوص در فصل تابستان بسیار مطبوع است و خاصیت غذایی زیادی همانند شیر دارد .

گروه دوم : شامل سبزی های سبز و زرد مانند اسفناج ، کاهو ، انواع لوبیا ، عدس ، نخود فرنگی ، فلفل سبز و قرمز، انواع کلم ، ترب ، هویج ، کدو و سیب زمینی .

از میان سبزی های یاد شده کلم و اسفناج به سبب داشتن مقدار کافی آهن و ویتامین  بر انواع دیگر برتری دارد . همه این سبزیها که سرشار از ویتامین های گروه A و مواد معدنیهستند به طور خام ، در سالاد و یا به صورت پخته مصرف می شوند ولی باید دقت کرد که به مدت کوتاه و در آب کم حرارت داده شود تا زیاد پخته نشود و ویتامین های موجود در آنها در اثر حرارت از بین نرود . آبی که از پختن سبزی به دست می آید چون دارای مقدار زیادی ویتامین و مواد معدنی است نباید دور ریخته شود و بهتر است که با سوپ مصرف شود .

گروه سوم : شامل سبزی هایی مانند کلم خام ، گوجه فرنگی و میوه های تازه و مرکبات .

این مواد که دارای ویتامین C می باشند بایستی دو مرتبه و یا بیشتر در روز مصرف شوند . این ویتامین به مقدار فراوان در پرتقال و لیمو و دارابی و در گوجه فرنگی و سرانجام در کلم خام یافت می شود . در موقع بارداری ، احتیاج بدن به ویتامین دو برابر می شود و به همین جهت زنان باردار باید انواع میوه و سبزی بیشتر مصرف کنند .

برخی از زیباشناسان اعتقاد دارند که لطافت پوست ، قیافه شاداب و چهره زیبا ارتباط زیاد با مواد غذایی دارد که بیشتر از میوه ها و سبزیهای خام و تازه تشکیل شده باشد . 

گروه چهارم : شامل گوشت ، جوجه ، ماهی و تخم مرغ .

این مواد پروتئینی در زمان حاملگی به منظور رشد جنین ، جفت ، رحم پستان و افزایش حجم خون مادر باید مصرف شوند .

یک یا دو عدد تخم مرغ برای زن باردار هر روز صبح غذای خوبی است ، زیرا در زرده تخم مرغ مقادیر زیادی آهن ، ویتامین و مواد تشکیل دهنده بافتهای بدن وجود دارد . آهن یکی از عناصر لازم برای تشکیل هموگلبین یا ماده اصلی گلبول قرمز خون می باشد و در حقیقت همین ماده است که باعث قرمزی خون می شود و اشخاصی که آهن بدنشان کم است به علت کمبود هموگلبین کم خون می شوند و رنگ پریده به نظر می رسند . در ماههای آخر بارداری مادران مقادیر زیادی از آهن را که از راه غذا جذب می نمایند به جنین داخل شکمشان منتقل می کنند و در نتیجه گروه نسبتا زیادی از آنان به علت کمبود جذب آهن در بدن مبتلا به کم خونی می شوند . جنین از طرف دیگر مقادیر زیادی از آهن را در کبد خود ذخیره می کند تا برای مدت چند ماه پس از تولد که تنها به وسیله شیر تغذیه می کند از ذخیره آهن برای رفع احتیاج بدن خود استفاده کند .

در گذشته خوردن گوشت را برای زنان باردار مضر می دانستند به همین دلیل کم خونی ها و سایر بیماریها ی دیگر به علت کمبود مواد پروتئینی در بدن فراوان دیده می شد .

امروزه ، اغلب پزشکان معتقدند که مقدار متعادل گوشت در غذای روزانه نه تنها ضرری ندارد بلکه مفید نیز می باشد . از گوشت گاو و گوساله و گوسفند می توان به صورت کباب و یا غذای پختنی مطابق سلیقه و ذوق شخصی استفاده کرد . ماهی آزاد هم غذایی مطبوع و مغذی است بشرط این که شور نباشد . جگر به صورت کباب و یا نیم پز

هفته ای یک بار در برنامه غذایی شما مفید است زیرا علاوه بر ارزش غذایی ، به علت داشتن مواد معدنی و عناصری مانند آهن و مس که در تشکیل خون به کار می روند مقدار قابل ملاحظه ای ویتامین های گوناگون دارد که در مجموع برای جلوگیری و درمان کم خونی مفید است .

گروه پنجم : شامل نان ، جوانه گندم و حبوبات .

نانی که از آرد گندم و پوست آن تهیه می شود به رنگ زرد مایل به قهوه ای است و ارزش غذایی و ویتامین زیاد دارد ولی نانی که از آرد سفید به دست می آید ارزش غذایی کمتری دارد زیرا در پوست گندم مقدار زیادی آهن و ویتامین ها ی گوناگون از گروه B و E یافت می شود .

کمی ویتامین B در بدن انسان سبب ورم و درد اعصاب ، کم اشتهایی و حالت تهوع و اختلالات گوارشی می شود . در موقع بارداری احتیاج بدن به ویتامین زیادتر می شود .

بنا به عقیده بسیاری از پزشکان کمبود ویتامین B و E در نیمه اول بارداری در انسان سبب سقط جنین و در نیمه دوم بارداری سبب تندرستی نوزاد می شوند . بنابراین لازم است علاوه بر نان سفید از نانهای دارای پوست غلات مانند جو ، نان سیاه و یا انواع بیسکویت های سبوس دار استفاده کرد .

آردهایی که امروزه با آسیابهای ماشینی تهیه می شوند به اندازه کافی ویتامین ندارند و بنابراین ارزش غذایی آنها کمتر است ولی آردی که در قدیم توسط آسیاب های سیگی تهیه می شد چون شامل قسمت داخلی و خارجی گندم بود مقدار ویتامینش زیادتر و در نتیجه مقوی تر بود .

 گروه ششم : شامل سیب زمینی و انواع سبزی مانند کاهو ، گل کلم ، ذرت ، خیار ، قارچ ، پیاز ، ترب ، چقندر ، بادمجان ، ریواس ، کدو و سرانجام انواع میوه فصل .

این دسته از سبزی ها به علت دارا بودن مواد قندی دارای ارزش غذایی بالا و علاوه بر آن مقدار زیادی ویتامین های گوناگون هستند .

گروه هفتم : شامل مواد روغنی ، انواع کره گیاهی و کره حیوانی .

کره به علت دارا بودن چربی و طعم مطلوب زیاد مصرف می شود مخصوصا اگر همراه با نان باشد چون حرارت زیاد تولید می کند پر انرژی است و از طرف دیگر دارای مقدار زیادی ویتامین نیز هست .

موقعی که وزن بدن شما در موقع بارداری از حد معمول تجاوز می کند باید از خوردن غذاهای بسیار چرب پرهیز کنید زیرا علاوه بر این که دستگاه گوارش قادر به هضم و جذب چربی اضافی نیست ، بدن نیز مقدار اضافی را به حالت چربی در خود ذخیره کرده و این امر سبب چاقی زیاده از حد می شود . پس مصرف چربی ها در دوران بارداری باید در کمال احتیاط صورت گیرد .

صورت غذایی روزانه زنان باردار

۱ ) شیر نیم تا یک لیتر در روز

۲ ) حدود ۲۰۰ گرم پنیر

۳ ) گوشت معمولی ، جوجه ، ماهی ، تخم مرغ و جگر سیاه هفته  یک بار ( یک وعده یا بیشتر )

۴ ) سبزی های با برگ سبز و یا سبزی های زرد ( یک وعده یا بیشتر )

۵ ) سیب زمینی ، انواع سبزی ، میوه به صورت مرکبات و میوه های فصل ، گوجه فرنگی ، کلم خام (دو وعده یا بیشتر )

۶ ) مقداری کره در هر وعده غذایی

۷ ) برنج و انواع حبوبات به میزان متوسط در یک وعده غذا

۸ ) نان سبوس دار یک برش در هر وعده غذا

۹ ) آب میوه تازه مانند پرتقال ، سیب ، انار و انگور

۱۰ ) آهن به شکل فروس سولفات

۱۱ ) آب معدنی دو فنجان در روز ، چای کمرنگ سه بار در روز

ویتامین (د) :

یکی از مهمترین ویتامین های لازم هنگام بارداری است زیرا بدن انسان به وسیله این ویتامین قادر است کلسیم و فسفر را از خارج بگیرد و تبدیل به استخوان بکند . اسکلت استخوانی و دندان نوزاد در داخل رحم احتیاج به کلسیم دارد و بنابرین وجود این ویتامین برای جذب کلسیم لازم است .

ویتامین D به مقدار زیاد در روغن ماهی وجود دارد و علاوه بر آن نور آفتاب نیز منبعی طبیعی و بسیار خوب برای تولیر ویتامین D در بدن است زیرا اگر برای مدت طولانی در معرض نور خورشید قرار بگیرید بعضی از چربیهای موجود در زیر پوست به ویتامین تبدیل می شوند و بنابراین موقع زمستان که آفتاب کم است و در بعضی از کشورها که آفتاب زیاد نیست تجویز روغن ماهی و یا ویتامین D برای زنان باردار در نیمه دوم بارداری ضروری است .   

پرهیز غذایی در دوران بارداری:

تا زمانی که اشتهای کافی به غذا دارید و دوران بارداری را بدون ناراحتی طی می کنید معمولا نیاز به پرهیز ندارید و می توانید هر غذایی را که دوست داشته باشید میل کنید ولی دو نکته را باید همیشه در نظر داشته باشید .

۱ ) از خوردن غذاهای خیلی چرب و سنگین هضم مانند غذاهای سرخ کرده ، شیرینی های تازه و خامه دار ، ماهی های دودی و همچنین سبزی های فراوان خوداری کنید زیرا معده و سایر قسمتهای دسگاه گوارش به علت فشار رحم آن طوری که باید و شاید عمل هضم و جذب غذاها را انجام نمی دهند و ممکن است دچار سوء هاضمه شوید .

۲ ) از خوردن غذا های شور پرهیز کنید زیرا نمک بعد از آن که وارد خون شد از راه کلیه ها دفع می شود و چون هنگام بارداری دفع نمک به راحتی صورت نمی گیرد مقدار زیادی از آن در بافت های گوناگون  بدن جمع می شود و آب را به خود می گیرد و بدین ترتیب باعث می شود قسمت های مختلف بدن ورم کنند . به همان نسبت که میزان مصرف نمک غذا اضافه می شود وزن بدن هم به علت تورم دست و پا زیادتر می گردد .

تا زمانی که علایم مسمومیت بارداری مانند بالا رفتن فشار خون ، تورم شدید اعضا و صورت و آلبومین در ادرار ظاهر نشده اند رژیم غذایی سخت ضروری نیست ولی با پیدا شدن یکی از این علایم فوق رژیم غذایی کم نمک و یا بی نمک لازم خواهد بود .

به خاطر داشته باشید که رژیم غذایی کم نمک این گونه نیست که از مقدار نمکی که به غذایتان اضافه می کنید بکاهید بلکه باید از خوردن غذاهای پر نمک مانند کالباس ، سوسیس ، ماهی دودی ، کباب شور ، خیار شور و آجیل خودداری کنید . برای اینکه غذای شما طعم مطلوبی داشته باشد می توانید از بعضی نمک های طبی که شور هستند ولی خاصیت نمکهای مورد مصرف در غذا را ندارند استفاده کنید . با رعایت رژیم غذایی کم نمک وزن بدن کاهش پیدا می کند و ورم اعضا نیز از بین می رود در صورتی که این علایم بر طرف نشد با مصرف داروهایی که ادرار را زیاد می کنند مقدار زیادی نمک از بدن دفع می شود و وزن بدن پایین می آید .

چربی :

 غذاهای بسیار چرب و سرخ کرده علاوه بر این که هضمشان مشکل است سبب چاقی زیادتر از حد نیز می گردند . بنابراین موقعی که وزن بدن از اندازه طبیعی زیادتر می شود لازم است غذای مصرفی شما نیز کم چربی باشد . چاقی که مربوط به ذخیره چربی در بدن باشد بعد از زایمان به سختی از بین می رود و گاهی مدتها طول می کشد تا وزن بدن تا حد معمول کاهش پیدا کند .

مایعات :

در فصل تابستان مقدار مصرف آب روزانه به علت گرمی هوا و عرق کردن افزایش می یابد و بنابراین صرف مایعات فراوان ضرری ندارد ولی هنگامی که هوا گرم نیست ۴ تا ۵ لیوان آب در روز کافی است . در مواقعی که ورم دست و پا زیاد می شود و یا وزن بدن ناگهانی افزایش می یابد نباید در مصرف آّب و مایعات زیاده روی کنید .

آب میوه ، نوشیدنیهای غیر الکلی و دوغ جزء مایعات مناسب محسوب می شوند . مصرف چای و قهوه چنانچه از میزان معمول زیادتر نشود بی ضرر است .

زیاد شدن وزن بدن هنگام بارداری:

در سه ماه اول بارداری وزن بدن تقریبا ثابت می ماند و حتی گاهی اندکی کاهش ۱یدا می کند ولی از سه ماهگی به بعد وزن بدن به تدریج افزایش می یابد به طوری که بعد از شش ماهگی در حدود ۵۰۰ گرم در هفته به وزن اصلی اضافه می شود . وزن کل بدن مجموعا در تمام طول حاملگی به طور متوسط ۶ تا ۱۰ کیلو گرم افزایش پیدا می کند . بنابراین اگر وزن بدن از میزان ۵۰۰ گرم در هفته و یا در مجموع از ۱۰ کیلوگرم در تمام طول بارداری تجاوز کند باید رژیم غذایی کم نمک به کار برد تا علا یم مسمومیت بارداری ظاهر نشوند .

اعداد زیر علت افزایش وزن بدن را در جریان حاملگی نشان می دهند

۱ –  وزن نوزاد                                                         ۳۵۰۰  گرم

۲ – وزن جفت                                                         ۵۰۰ گرم

۳ – مایع داخل کیسه جفت                                     ۶۰۰ گرم

۴ – اضافه وزن رحم                                                ۹۰۰ گرم

۵ – اضافه حجم خون                                              ۵۰۰ گرم

۶ – اضافه وزن پستان ها                                         ۷۰۰ گرم

و باقی مانده مربوط به جمع شدن ذخیره چربی و زیادی آب در بافتهای بدن است . افزایش وزن تا ۱۲ کیلو گرم تقریبا طبیعی است ولی از این میزان به بالا زیان آور است زیرا ممکن است عوارض گوناگونی مانند کمر درد به علت فشار روی ستون فقرات ، واریس و درد پا به علت فشار روی رگهای اعضای پایین ظاهر گردند و در نتیجه مادر بعد از زایمان به علت جمع شدن چربی در بدن چاق بماند .

بنابراین توجه به این تغییرات وتنظیم یک برنامه غذایی متناسب با آن در این دوران ضروری به نظر می رسد. هر خانم باردار احتیاجات غذایی خود را باید از همه گروه‌های مواد غذایی فراهم کند.در اینجا به طور خلاصه درباره هر گروه صحبت می‌کنیم.

نان:

خانم‌های باردار تقریبا بیشترین نیاز خود را از این گروه فراهم می‌کنند. البته این نکته قابل توجه است که بین نیاز و رفع احتیاج تفاوت قایل شویم.هر خانم در طول حاملگی، روزانه به ۳۰۰ کیلوکالری انرژی بیشتر نیاز دارد.اگر انرژی به میزان کافی نباشد، پروتئین بجای آن که جهت نقش حیاتی خود در رشد و تکامل ذخیره شود، به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد.غذاهای این گروه دارای مقادیر بالای کربوهیدرات هستند که منبع اولیه انرژی می‌باشند.

 حبوبات:
حبوبات یک منبع خوب برای پروتئین هستند که به عنوان سازنده بافت‌های بدن برای مادر و بچه می‌باشد.در طی ۶ ماهه آخر حدود یک کیلوگرم پروتئین توسط مادر ذخیره می‌شود.البته قسمت عمده پروتئین از منابع حیوانی مثل گوشت و مرغ می‌باشد. بسیاری ازحبوبات غنی از آهن و ویتامین B هستند.
 
نیاز به آهن در جریان حاملگی زیاد می‌شود و از آنجایی که نیاز به آهن درطی چهارماهه اول بارداری کم است، دراین مدت تجویز آهن اضافی ضرورتی ندارد ولی بعد از این باید علاوه بر رعایت رژیم غذایی، قرص آهن نیز مصرف شود.

سبزیجات :

سبزیجات می‌توانند مقدار زیادی از ویتامین‌ها از جمله” آ” و “سی” و مواد معدنی و فیبر را فراهم کنند.یکی از مشکلات خانم‌های باردار در دوران بارداری یبوست است که با مصرف سبزی‌ها این مشکل برطرف می‌شود. نیاز به ویتامین C در حاملگی هفتاد درصد بیشتر از زمان غیرحاملگی است که یک رژیم معمولی خوب به راحتی این مقدار را در اختیار مادر قرار می‌دهد.

کلم، حبوبات، سیب زمینی، اسفناج، دانه‌های سبز و گوجه‌فرنگی غنی از ویتامین  “سی” هستند و به جذب آهن موجود در غذاها کمک می‌کنند. بدن ما ذخیره ویتامین  “سی”دارد و با مصرف درست مواد غذایی احتیاج به این ویتامین براحتی فراهم می‌شود. سبزیجات سبز تیره و زرد تیره مانند هویج یا زردک، سیب زمینی، فلفل سبز و کلم بروکلی سرشار از ویتامین ” آ” هستند که برای رشد و سلامت بدن مادر و جنین لازم است.

میوه‌ها:

میوه‌هایی مثل پرتقال، گریپ فروت، نارنگی، لیمو و انگور منشا بسیار خوبی برای ویتامین “سی”  هستند. هر خانم باردار می‌تواند در روز چندین بار از این گروه استفاده کرده و نیاز خود را به ویتامین‌هایی مثل “آ” و “سی”  برآورده کند. بطورمثال آب میوه یا میوه تازه را با صبحانه یا بین غذا، میوه تازه یا خشک یا سالاد میوه را به همراه ناهار و کمپوت میوه را برای دسر و شام مصرف کند. 
 
 
گوشت:

پروتئین که یک ماده اصلی برای مادر و نوزادش می‌باشد به طور مشخص در این گروه وجود دارد. ویتامینی که تنها در این گروه وجود دارد ویتامین B۱۲ است. در مادرانی که گیاهخوار هستند، ذخایر ویتامین B۱۲ نوزادان آنها پایین است. مصرف مواد گوشتی برای رفع کم خونی و تامین آهن مورد نیاز بدن نیز با اهمیت است این گروه جزو گروه‌های اصلی غذایی برای مادران باردار به حساب می‌آید که باید در وعده‌های غذایی آنها گنجانده شود.
  
شیر و ماست:

محصولات لبنی میزان زیادی از احتیاجات غذایی را برآورده می‌کنند، بخصوص کلسیم و پروتئین که در این مواد می‌باشد.در طول حاملگی حدود ۳۰  گرم کلسیم در مادر تجمع می‌یابد که اکثر آن در اواخر حاملگی در جنین ذخیره می‌شود.

کلسیم ماده اصلی در تشکیل استخوان و دندان است.اگر جذب کلسیم مادر کافی نباشد، جنین از کلسیم استخوان‌های مادر استفاده می‌کند که این باعث می‌شود مادر در آینده دچار استئوپروز یا پوکی استخوان شود.
هر خانم باردار باید سعی کند در روز حداقل یک لیوان شیر مصرف کند.اگر مادری از مزه شیر راضی نیست، باید آن را با اضافه کردن موادی مانند کاکائو و امثال آن برای خود قابل قبول سازد یا با اضافه کردن آن در سوپ یا پنیر رنده شده یا سالاد و یا هر طریقی دیگر آن را مصرف کند.
 
 
البته این شامل آن دسته از افراد که مشکل گوارش داشته قادر به تحمل شیر نیستند نمی‌باشد که در این صورت به جای آن می‌توانند معادل آن یک فنجان ماست یا پنیر استفاده کنند و یا از روش درمان این مشکل بهره ببرند. اگر چه بستنی به علت شیر موجود در آن کلسیم دارد، ولی برای  تامین کلسیم لازم
 
یک خانم باردار باید یک فنجان و نیم از این مواد مصرف شود.زیرا در بستنی علاوه بر شیر مقدار زیادی شکر و هوا هست که این باعث کاهش میزان شیر و کلسیم لازم می‌شود.البته منابع غیرلبنی کلسیم مانند ماهی ساردین و ماهی آزاد نیز می‌باشند.باید توجه داشت که چربی‌ها و روغن و شکر با احتیاط مصرف شوند.

شیر بدون چربی یا کم چربی ماست و پنیر	۳ تا ۴ لیوان	۳۳ تا ۴۲
گوشت،ماکیان، ماهی و تخم مرغ	۲ واحد (۱۸۰-۱۲۰ گرم)	۲۸ تا ۴۲
سبزی های دارای برگ سبز یا زرد تیره پخته یا خام سبزیهای نشاسته ای شامل سیب زمینی، نخود خشک و حبوبات	۳ تا ۵ واحد، اغلب تمام انواع آن	۶ تا ۱۰
میوه تازه یا کمپوت یا رنگ نارنجی تیره شامل زردآلو، هلو و طالبی	۲تا ۴ واحد، اغلب تمام آنواع آن	۱ تا ۲
غلات کامل و نان های غنی شده و سریال ها(غلات فراورده شده)	۷ واحد یا بیشتر	بالاتر از ۱۴
چربی ها و شیرنی ها	در حد اعتدال	متفاوت
مجموع پروتئین

تغذیه در دوران بارداری:رژیم غذایی زن باردارباید متنوع وپر کالری باشد . بهتر است غذا به دفعات بیشتر وحجم کمتر مصرف شود .مقدار افزایش کالری مصرفی ۳۰۰ کیلو کالری بیش از حالت غیر باردار است به این ترتیب  نیاز  به کالری که در یک زن غیر باردار ۲۳۰۰ کیلو کالری  است در بارداری به ۲۶۰۰ کیلو کالری افزایش می یابد . نیاز  روزانه آهن در طی بارداری  ۳۰ میلی گرم در روز است و از ماه چهارم بارداری که زمان خونسازی جنین است بایدمصرف آن شروع  شود.اگر بگویم آهن مهمترین نیاز زن باردار است اغراق نکرده ام .  جنین مثل یک انگل !!! و پارازیت ،آهن را فعالانه از خون مادر جذب میکند و حتی زمانی که مادر کم خونی شدید دارد جنین کم خون نمی شود و این زن باردار است که  در صورت عدم مصرف آهن اگزوژن (یعنی قرص فروس سولفات  یا کپسول هماتینیک )دچار افت همو گلوبین وهماتوکریت خون میشود )تاکید میکنم که هیچ غذا یا رژیم غذایی آهن مورد نیاز بارداری را تامین نمیکند وحتما باید آهن اگزوژن مصرف شود .شما خانم باردار در صورتی که :۱-اندام درشتی دارید ۲-دوقلو باردار هستید ۳-کم خونی دارید ۴-تا اواخر حاملگی قرص آهن مصرف نکرده اید یا نامنظم مصرف کرده اید ،باید دو برابر مقدار معمول آهن دریافت کنید .برای تامین کلسیم بدن در طی حاملگی باید روزی نیم الی یک لیتر (یعنی دو الی چهار لیوان)شیر یا معادل آن ماست مصرف کنید .

در  رژیم غذایی شما باید پروتئینها ی حیوانی(تخم مرغ ، گوشت قرمز وسفید)  ویتامینهاو کربوهیدرات بمقدار کافی وجود داشته باشد و بهتر است در مصرف حبوبات بعلت ایجاد مشکلات گوارشی زیاده روی نکنید  .

مرجع کامل مراقبت های دوران بارداری

همانطوریکه میدانیم مهمترین شاخص بهداشتی هر کشوری شاخص مرگ و میر زنان باردار می باشد که با بیشرفت جوامع و دسترسی اکثریت افراد به خدمات بهداشتی خوشبختانه میزان این شاخص رو به  کاهش می باشد .
 زنان باردار بعنوان جزئی از جامعه نیاز به دریافت خدمات بهداشتی در حد مطلوب دارند،  چرا که با وارد شدن به این مرحله دوران بر خطری را آغاز می کنند که می تواند بایان نا خو شایندی همراه با عوارض خطر ناک برای خودو  جنین  داشته باشد.
 بنابر این جهت کاهش این عوارض و کمک به زنان باردار برای به سلامت به بایان رساندن این مرحله نیاز به توجه و مراقبت خاصی دارند که کارمندان بهداشتی در این امر بسیار دخیل می باشند .
 

لذا بر آن شدیم تا در این قسمت مباحث لازم در  این خصوص را بیان نمائیم

حاملگی با ترکیب سلول جنسی  مرد وزن شروع می شود . مدت یک بارداری طبیعی حدود ۳۸ هفته از زمان شروع حاملگی تا تولد نوزاد است .  مدت حاملگی در حدود ۲۸۰ روز است جهت محاسبه زمان  زایمان مبدا قراردادی را اولین روز آ خرین قاعدگی زن قرار داده  و به آن ۷ روز اضافه ، ۳ ماه کم و یکسال اضافه نمایید ،مثلاّ اگر اولین آخرین قاعدگی زنی ۱۰/۶/۸۴ باشد ، تاریخ زایمان او ۱۷/۳/۸۵ خواهد بود .

 **مراجعات زن باردار در طول دوران بارداری در حالت طبیعی به شرح ذیل می باشد :

۶ ماه اول بارداری : ماهی یکبار
ماه ۷ و۸ بارداری : هر ۱۵ روز یکبار
ماه ۹ بارداری  : هفته ای یکبار

 
***مراقبتهای دوران بارداری شامل موارد زیر می باشد :

**تشکیل پرونده و معاینه کامل خانم باردار از جمله معاینه قلب وریه :

پس از خوشامد گوئی به زن باردار از او خواهش کنید در محل مناسب و راحتی نزدیک شما بنشیند  پس از معرفی و آشنائی با او اولین مراقبت را با پر کردن فرم مربوطه انجام دهید .
  *اندازه گیری و کنترل منظم وزن و فشار خون و اندازه گیری قد:

 در اولین مراجعه برای بدست آوردن نمایه توده بدنی زن باردار طبق این فرمول عمل می کنیم :  وزن تقسیم بر قد ( به متر ) به توان دو  ، که این کار جهت تشخیص مقدار افزایش وزن در طول دوران بارداری  انجا م می شود.

 با توجه به عدد به دست آمده افزایش وزن زن باردار به شکل زیر می باشد :

نمایه توده بدنی                                 میزان مجاز افزایش وزن
 ۱۰تا ۲۰ (لاغر )                                   ۵/۱۲ تا ۱۸ کیلو گرم
۲۰ تا ۲۵ (طبیعی )                               ۵/۱۱ تا ۱۶ کیلو گرم
۲۶ تا ۳۰ (چاق )                                   ۷ تا ۵/۱۱ کیلو گرم
۳۰ به بالا (خیلی چاق )                         کمتر از ۷ کیلو گرم

 **اندازه گیری قد :

-شخص را بدون کفش در مقابل خط کش اندازه گیری قرار داده و یا جلوی متر نصب شده به حالت ایستاده قرار دهید بطوریکه صورتش به طرف شما قرار گیرد و شانه هایش صاف و پشت سرش با خط کش یا متر تماس پیدا کند .
-با خط کش کوچک و یا مداد که بر سرش قرار داده اید نمره مقابل را بخوانید .

 **اندازه گیری ارتفاع رحم وتعیین میزان رشد جنین :

برای این کار زن باردار به پشت دراز کشیده و پاها را به طرف شکم جمع و کمی باز نگه دارد ، در طرف چپ مادر ایستاده و دست راست خود را به آرامی در نقطه ای که فکر می کنید بالاترین حد رحم است بگذارید و با تمام سطح کف دست این کار را انجام دهید.

 *معمولاّ از ماه سوم به بعد می توان اندازه رحم را کاملاّ از روی شکم به شرح زیر لمس کرد :

-          در ماه چهارم ،قله رحم در حدود ۴ تا ۵ انگشت بالای ناحیه تناسلی( عانه ) است .
-          در ماه پنجم، بین ناف و عانه .
-          در ماه ششم،در ناحیه ناف .
-          در ماه هفتم ،۳ پهنای انگشت بالای ناف
-          در ماه هشتم ،۶ پهنای انگشت بالای ناف
-          در ماه نهم ،زیر استخوان جناغ سینه
-          در ماه آخر ۳ انگشت پائین تر از جناغ سینه

**تعیین وضعیت قرار گرفتن جنین در رحم:
 در هفته های آ خر بارداری که در حیطه کاری شما نمی باشد .

**بررسی وجود علایم خطر در مادر
 **گوش دادن به صدای قلب جنین :

برای شنیدن صدای قلب جنین بهتر است مادر به پشت بخوابد و شما با استفاده از گوشی مامائی صدای قلب جنین را به مدت یک دقیقه شمارش نمائید ،صدای قلب جنین در حالت  طبیعی ۱۲۰ تا ۱۶۰ بار در دقیقه است . 

  ** انجام آزمایشهای مورد  نیاز در بارداری **معاینه دهان ودندان و سایر معاینات مورد نیاز
 **تزریق واکسن کزاز  و دیفتری با در نظر گرفتن سابقه واکسیناسیون مادر
 **آ موزش نکات بهداشتی در مورد تغذیه ، استراحت ، بهداشت فردی . علایم خطر و …
 ** تجویز قرص اسید فولیک ، قرص آهن و مولتی ویتامین با توجه به سن حاملگی.

 ** مشخص نمودن گروههای پر خطر (سن زیر ۲۰ سال ،با لای ۳۵ سال ،بیش از ۳ فرزند و  داشتن کودک زیر ۲ سال )

 ***تغییرات بدن مادر باردار :

** رحم وافزایش وزن مادر :

رحم که یک کیسه عضلانی ودر حالت عادی به شکل یک گلابی است ، در حاملگی وبا رشد جنین به تدریج بزرگتر می شود تا حدی که جنین ، جفت وکیسه آب را در خود جای می دهد . در پایان سه ماهه اول بارداری ، رحم به اندازه ای بزرگ است که در معاینه ، لبه آن در پایین شکم لمس می شود . به تدریج در سه ماهه دوم با پیشرفت بارداری،  قسمت فوقانی رحم در بالای ناف لمس میشود  . وزن اغلب خانمها در سه ماهه اول  ۱ تا ۵/۱ کیلو گرم  ودر سه ماهه دوم ۵/۴ تا  ۵کیلو در سه ماهه سوم ۵ تا ۵/۵کیلوگرم  اضافه می شود در پایان حاملگی به طور متوسط حدود۸ تا ۱۲ کیلو گرم اضافه وزن خواهد داشت .
  **طریقه کنترل وزن :

-بدون کفش باشد .
-مقدار لباس کم باشد .
-حتی الا مکان در ساعات معینی از روز وزن گردد .
-تعادل ترازو بررسی گرددو عقربه ترازو روی صفر باشد .

     **پستانها :

در بارداری پستانها به تدریج بزرگ ودردناک شده ، برآمدگی کوچک اطراف نوک پستان برجسته وهاله اطراف آن تیره رنگ می شود وبا رشد غدد شیری ، پستان برای شیردهی آماده می شود . از ماه پنجم به بعد ممکن است مایع زرد و شفافی از پستان خانم باردار ترشح شود ، در این موارد باید فقط با آب ولرم نوک پستانها را شستشو داد .

 ** خلق وخوی :

در اوایل دوران بارداری همراه با شروع تغییرات ناشی از حاملگی ، معمولا تغییراتی در خلق وخوی و احساسات برخی از خانمها دیده می شود که امری طبیعی است در سه ماهه دوم به دلیل احساس حرکات جنین دوره لذت بخشی برای خانمها خواهد بود اما در اواخر حاملگی مادر معمولا بی حوصله وعجول است .

 ** پوست :

در حاملگی خطوط تیره رنگی روی شکم خصوصا از ناحیه ناف به طرف پایین وترکهایی در پوست شکم  وگاهی پستان ورانها ظاهر می شود که به علت تغییرات هور مونی بوده و طبیعی است . چرب نگه داشتن این نواحی تا حدی از زیاد شدن ترکهای حاملگی جلوگیری می کند همچنین در بعضی از خانمها ، لکه های قهوه ای رنگ نا منظم در صورت  ظاهر می شود که آن را ماسک حاملگی گویند .معمولا بعد از زایمان این لکه ها ناپدید یا بسیار کمرنگ می شوند .

 ***شکایات شایع در دوران بارداری :

 **تهوع همراه با استفراغ یا بدون آن :

این حالت بخصوص به هنگام صبح ، یکی از اولین نشانه های حاملگی واز عوارض شایع این دوران است که اغلب در اواخر ماه سوم خود به خود بهبود می یابد. برای مقابله با این ناراحتی خوردن یک تکه نان برشته یا بیسکویت قبل از برخاستن از رختخواب ، مصرف غذا به مقدار کم ولی در دفعات زیاد در طول روز ، خودداری از خوردن غذاهای نفاخ ، چرب وپر ادویه توصیه می شود در صورت داشتن استفراغهای شدید ومکرر به پزشک ارجاع شود .

 **تکرر ادرار :

در ابتدای بارداری معمولا به علت بزرگ شدن رحم وفشار آن بر روی مثانه دفعات ادرار کردن بیشتر می شود . در اواخر بارداری نیز با پایین آمدن سر جنین به داخل لگن وفشار ناشی از آ ن دوباره تکرر ادرار دیده می شود .توصیه می شود خانم باردار از مصرف مایعات قبل از خواب  خودداری کند ، ضمنا هرگز ادرار خود را نگه ندارد زیرا این کار باعث مشکلات ادراری می شود . در صورتی که تکرر ادرار همراه با سوزش ودرد زیر شکم باشد نشانه عفونت ادراری است وباید به پزشک مراجعه کرد .

 **خستگی وخواب آلودگی :

در اوایل حاملگی بیشتر زنان احساس خستگی و خواب آلودگی می کنند . معمولا این حالت بعد از ماه چهارم بر طرف می شود . استراحت بیشتر و تغذیه صحیح در این مواقع لازم است .

 **یبوست :

بسیاری از خانمها که در حالت عادی اجابت مزاج طبیعی دارند ممکن است به علت تغییرات هورمونی وکند شدن حرکات روده وکاهش فعالیت جسمی در حاملگی دچار یبوست شوند . مصرف زیاد مایعات در طول روز ( حدود ۶ لیوان در روز ) استفاده از میوه وسبزیجات تازه ، مصرف غذاهای حاوی فیبر زیاد مثل نان سبوس دار وعادت به اجابت مزاج در ساعات معینی از روز در جلوگیری از این حالت موثر است  .مصرف ملین توصیه نمی شود .

 **تنگی نفس :

به علت بزرگ شدن رحم وافزایش فشار آن به قسمت پایین ریه ها ونیز اثرات هورمونهای مربوط به بارداری ، ممکن است مختصری احساس  تنگی نفس و تند شدن تنفس ایجاد شود . گذاشتن چند بالش زیر سر و شانه ها و قرار گرفتن  به حالت نیمه نشسته و اجتناب از پر خوری در کاهش تنگی نفس به هنگام خوابیدن کمک می کند . در صورت پیشرفت این حالت حتما باید با پزشک  یا ماما  مشورت شود . در ماه آخر بارداری ، زمانی که سر جنین در داخل لگن  قرار می گیرد ، نفس کشیدن برای مادر راحت تر می شود .
 **زیاد شدن ترشحات مهبل :

در طول حاملگی ترشحات واژن افزایش می یابد که این ترشحات سفید یا بی رنگ ، غلیظ و بدون بو است .در این موارد لازم است ناحیه  تناسلی خشک نگه داشته شده و بهداشت رعایت شود . در صورتی که رنگ ترشحات زرد یا مایل به سبز شده با خارش ، سوزش ویا بوی بد همراه باشد باید به پزشک یا ماما مراجعه شود .

 **گرفتگی عضلات پا :

از نیمه دوم بارداری به علت بزرگی رحم و فشار روی اعصاب ، گرفتگی عضلات پاها شایع است  گرم نگه داشتن وماساژ عضلات ، باعث کم شدن گرفتگی عضلات وکاهش درد می شود . چنانچه با این اقدامات گرفتگی عضلات رفع نشد ، ممکن است علت آن ،‌اختلال کلسیم باشد . در این صورت بهتر است با پزشک مشورت شود .

 **کمر درد و پشت درد :

در برخی خانمها بزرگ شدن رحم باعث انحراف مهره های کمر به سمت جلو شده ودرد پشت وکمر ایجاد میکند . استراحت وپوشیدن کفش پاشنه کوتاه ، استفاده از کمر بند مخصوص حاملگی ، انجام حرکات ورزشی مناسب وگرم نگه داشتن این قسمتها در کاهش درد مؤثر است .توصیه می شود این مادران بر روی تشکهای سفت بخوابند .

 **واریس :

در حاملگی گاهی به علت افزایش وزن بدن ، سنگینی رحم وفشار آن به رگهای بزرگ در لگن وسیاهرگهای پشت ران وساق پا ، جریان خون مختل شده وواریس ایجاد می شود .در این حالت عروق پا متورم ودردناک است درد وناراحتی ناشی از واریس را میتوان با استراحت ونگه داشتن پاها( ساق وران ) در سطحی بالاتر از سطح بدن ، کم کرد .مادر باید دراز کشیده وپاهای خود را روی صندلی یا چند بالش قرار دهد واز ایستادن یا نشستن به مدت طولانی خودداری کند .پوشیدن جورابهای مخصوص با مشورت پزشک با ماما نیز در این موارد توصیه می شود  .

 **درد کشاله ران :

با بزرگ شدن رحم  ممکن است خانم باردار ، دردهای مبهمی را در کشاله ران احساس  کند .  اغلب این دردها با اسنراحت رفع می شود .
اگر این گونه دردها مداوم شد باید به پزشک یا سایر کارکنان بهداشتی مراجعه شود .

 **بی خوابی :

با افزایش ماههای حاملگی به علت بزرگ شدن شکم ، حرکات جنین ، درد پشت ، کمر درد  وتنگی نفس به تدریج خوابیدن برای مادر مشکل میشود  . نوشیدن یک لیوان شیر گرم قبل از رفتن به بستر ،گذاشتن کیسه آب گرم و نخوردن غذاهای سنگین در رفع بیخوابی مؤثر است . از نیمه دوم بارداری بزرگی رحم و فشار آن به رگهای خونی باعث اختلال در رسیدن خون به جفت ، جنین و بعضی اندامهای زن باردار میشود .برای خونسازی بهتر ، زن باردار باید از خوابیدن به پشت خودداری کرده وبه پهلو بخوابد .

 **سوزش سر دل :

یکی از شکایات شایع زنان حامله  میباشد که معمولا در اثر برگشت محتویات معده به مری بوجود می آید . در اکثر خانمهای باردار این حالت خفیف است  با مصر ف غذا با حجم کمتر ودر وعده های بیشتر ، حذف غذاهای دیر هضم ،چرب ، سرخ کرده و پر ادویه از رژیم غذائی و خودداری از تند خوردن غذا بهبود مییابد. بهتر است مصرف شکلات ، قهوه ، چای و سایر نوشیدنیهای حاوی کافئین محدود شود . در صورتی که با رعایت این  موارد باز هم سوزش سر دل ادامه داشت  به کارکنان بهداشتی مراجعه شود .

 **خارش :

از نیمه دوم بارداری به بعد به علل مختلف از جمله بزرگ شدن رحم ، به تدریج عضلات و پوست شکم کشیده می شود . در این حالت بعضی از خانمها از خارش پوست شکم وگاهی سایر نواحی بدن شکایت دارند . پوشیدن لباسهای گشاد وآزاد ، حمام کردن با آب ولرم و استفاده کمتر از صابون در محل خارش ، همچنین مالیدن محلولهای نرم کننده برای کاهش خارش مفید است . خاراندن پوست سبب خارش بیشتر میشود بنابر این بهتر است از این کار خودداری ودر صورت شدید بودن خارش ویا ایجاد ضایعات پوستی در ناحیه خارش به پزشک یا ماما مراجعه شود .

 **احساس ضعف وسستی :

به علت تغییرات هورمونی ناشی از حاملگی ممکن است مادر احساس ضعف وبی حالی کند . در این موارد استفاده از هوای تازه و محیط آرام ودور از ازدحام ، تنفس عمیق ، انجام حرکات ورزشی سبک ، خودداری از تغییر وضعیت ناگهانی مثلاّ از حالت نشسته به حالت ایستاده یا حالت خوابیده به نشسته توصیه می شود .

 **ویار :

بعضی از زنان در بارداری به مواد خاصی در اطراف خود حساس می شوند ، مثلاّ از برخی  بوها یا غذاها شدیداّ ناراحت میشوند ، یا بر عکس به خوردن برخی مواد تمایل پیدا می کنند . ویار غذایی شدید ترین نوع ویار در حاملگی است . گاهی تمایلات ناجوری در خانمهای باردار دیده میشود . مانند خاک خوری ،خوردن برفک یخچال وسایر مواد مضر . لازم است این افراد ضمن خودداری از این کار ، با پزشک یا ماما مشورت کنند . زیرا ممکن است این حالت به علت کمبود ماده خاصی در بدن باشد .

 ***علائم خطر بارداری :

 -خونریزی یا هر گونه لکه بینی
-کاهش حرکات جنین در نیمه دوم بارداری ( بخصوص ماههای آخر )
-آبریزش
-سردرد مداوم
-تاری دید و سر گیجه
-تب ولرز
-ورم صورت ودستها
-استفراغهای شدید و مداوم ویا خونی
-درد زیر شکم یا درد مشابه درد قاعدگی ویا درد پهلوها
-افزایش ناگهانی وزن ( ۱ کیلو گرم در هفته یا بیشتر )
-          سوزش ادرار
-          زردی
-          ضایعات پوستی مانند ضایعات آبله مرغان ، سرخجه و…

 *نکته مهم :

خونریزی در نیمه اول حاملگی بخصوص سه ماهه اول اغلب از علائم سقط یا حاملگی خارج رحم ویا بچه خوره ( مول ) است . این حالت در نیمه دوم حاملگی به ویژه سه ماهه سوم علامت جدا شدن زودتر از موعد جفت از دیواره رحم ویا پائین قرار گرفتن جفت در رحم است که همه این موارد برا ی مادر و جنین خطر آ‌فرین می باشد .

 ***مراقبتهای بهداشتی در بارداری :
 **تغذیه :

همانطوریکه اشاره شد در دوران بارداری جنین کاملاّ وابسته به مادر است و مواد غذائی که مادر  مصرف می کند از راه جفت به جنین می رسد . بنابر این تغذیه مناسب مادر باردار علاوه بر تامین سلامت خودش ، در سلامت جنین و نوزاد آینده هم نقش مهمی دارد . غذای روزانه خانم باردار باید دارای همه گروههای غذائی باشد چون استفاده از یک گروه غذائی ، همه مواد لازم را تامین نمی کند .

 *گروههای غذائی عبارتند :

۱-گروه نان و غلات :

مواد غذائی این گروه منبع خوبی برای تولید انرژی است . از قبیل انواع نان مخصوصاّنان سبوس دار مانند نان سنگگ ، برنج، ماکارونی ،جو ، گندم وذرت .

 ۲-گوشت ،حبوبات ، تخم مرغ و مغزها :

این گروه غذائی پروتئین وآهن بدن را تاّمین می کنند و مواد غذائی موجود در این دسته برای خونسازی ، تکامل سیستم عصبی و رشد جنین لازمند . مانند انواع گوشت قرمز ، مرغ ، ماهی ، تخم مرغ و انواع مغزها ( گردو ، بادام ، پسته و …) انواع حبوبات به منظور جلوگیری از سرایت بیماریهای انگلی حتماّ باید گوشت کاملاّ پخته شود. ضمناّ مخلوط غلات و حبوبات مانند عدس پلو و لوبیا پلو ، منبع خوبی از پروتئین برای مادر باردار است .

 ۳-شیر و فرآورده های آن مانند پنیر ،‌ماست کشک :

مصرف این مواد هم کلیسم بدن را تاّمین میکند وهم برای استخوان بندی جنین و شکل گیری و استحکام دندانهای او در آینده ضروری است . علاوه بر کلسیم  این گروه دارای مواد مغذی دیگری مثل فسفر  انواع ویتامینهای آ و ب بوده و منبع تاّ مین پروتئین نیز میباشد .

 ۴-سبزیها ومیوه ها :

این گروه شامل انواع سبزیها مثل کاهو ،هویج ، گوجه فرنگی ،سیب زمینی ، جعفری و انواع میوه های تازه وخشک است که شامل ویتامینهای مورد نیاز بدن بخصوص ویتامین آ و ویتامین ث و مقداری آهن هستند . برای تامین ویتامین ث لازم است  سبزیجات و میوه جات بصورت تازه مصرف شود زیرا طبخ این مواد ویتامین ث را از بین می برد . در مورد مصرف سیب زمینی توصیه می شود ابتدا کاملا ّتمیز شسته شده و با پوست پخته شود . با توجه به آ نچه گفته شد ، مصرف مقدار کافی مواد غذائی حاوی کلسیم ، پروتئین ، ویتامین ث و همچنین اسید فولیک در دوران بارداری سلامت مادر و جنین را تاّ مین می کند . اسید فولیک ماده ای است که مصرف
 آ ن بخصوص در سه ماهه اول بارداری برای رشد سیستم عصبی جنین لازم است . سبزیجاتی مثل گل کلم و اسفناج منبع خوبی برای اسید فولیک میباشد .
 

 **روابط زناشوئی :
تمایل جنسی زنان باردار در مراحل مختلف حاملگی تغییر می کند . احساس لذت بیشتر ویا حتی تنفر از داشتن نزدیکی در بارداری کاملاّ طبیعی است . تمایلات جنسی مردان هم ممکن است تغییر کند . در یک حاملگی سالم ، نزدیکی تا قبل از ماه آخر ضرری  ندارد . مشروط به اینکه راحتی زن رعایت شده و وضعیت قرار گرفتن بدن او طوری باشد که به شکم وی فشار وارد نشود

 *نکته مهم:
 خانمهائی که در حاملگی های قبلی خود سابقه سقط ، خونریزی ، پارگی کیسه آب و زایمان زودرس دارند ، باید از نزدیکی در سه ماه اول و آخر بارداری خودداری کنند .

 **بهداشت دهان ودندان :

با توجه به اهمیت مراقبت از دندانها در حاملگی ، زن باردار بهتر است  در طول  بارداری حداقل یکبار توسط دندانپزشک معاینه شود . حداقل یکبار مسواک زدن در روز ( قبل از خواب )ضروری است . با پیشرفت حاملگی به علت افزایش ترشح هورمونها ممکن است لثه ها متورم و پر خون شده و  خونریزی از لثه ها  پیش آید ، اگر خونریزی زیاد شده و بیش از چند روز ادامه یابد لازم است با دندانپزشک مشورت شود .

 **بهداشت روان :

آرامش مادر از مسائلی است که امروز بسیار مورد توجه قرار دارد . ثابت شده است که اضطراب و هیجانات زن حامله بر سلامت جنین تاّثیر می گذارد . آرامش روانی مادر بخصوص نزدیک زایمان اهمیت زیادی دارد .

 **مصرف دارو :

اکثر دارو ها میتوانند از جفت عبور کرده و به جنین رسیده  و اثرات زیانبار ی برای  جنین ونوزاد ایجاد کنند . از آنجائی که بیشترین اثرات سوء داروها و مواد مضر  در سه ماهه اول حاملگی است لذا در این مدت باید از مصرف دارو بدون تجویز پزشک ، همچنین از کشیدن سیگار یا تنفس در فضای آلوده به دود سیگار  وهمچنین انجام هر نوع عکسبرداری پزشکی بدون اجازه پزشک خودداری شود .

 **ورزش :

بهترین ورزش در بارداری ، پیاده روی در هوای آزاد است . خانم باردار می تواند حدود نیم ساعت در روز و حداقل سه بار در هفته پیاده روی کند . راه رفتن باعث تقویت عضلات شکم شده ودر ماه های آخر به راحت انجام شدن زایمان کمک میکند .انجام تمرینات بسیار ساده در بارداری ضمن حفظ اندام مادر در کاهش انقباض عضلات لگن وران و کاهش کمر درد و درد پشت مؤثر بوده و مادر را از نظر جسمی و رو حی برای زایمان آماده می کند .
نکته مهم : از انجام ورزشهای سنگین و حرکاتی که احتمال ضربه  به شکم وجود دارد ، اجتناب کرده و چنانچه دچار تپش قلب شدید شده و عرق کردید ورزش را متوقف کنید .

 **اجتناب از تماس با افراد بیمار :

ابتلاء مادر باردار به برخی بیماریهای عفونی مثل سرخجه عوارض متعددی در جنین ایجاد می کند . لذا زنان باردار باید از تماس با افراد مبتلا به بیماریهای عفونی مثل سرخجه ، هپاتیت و ‌آبله مرغان دوری کنید .تزریق واکسن بیماریهائی مثل سرخجه و هپاتیت به زنان قبل از بارداری ، از ابتلاء آنان به این بیماریها در دوران بارداری جلوگیری می کند . در صورتی که خانم باردار با افراد مبتلا به این بیماریها تماس داشته و قبلاّ بر علیه آن ایمن نشده باشد ، حتماّ باید با پزشک مشورت کند .
 

***تغییرات بدن مادر پس از زایمان :
 **رحم :
 پس از زایمان رحم کم کم به حالت اولیه خود برگشته و اندازه آن به سرعت کوچک تر می شود . پوشش ضخیمی که در دیواره رحم برای لانه گزینی جنین تشکیل شده بود ابتدا به شکل ترشحات خونی و سپس ترشح قهوه ای رنگ  و پس از حدود ۱۰ روز به صورت ترشحات زرد یا سفید رنگ ازمهبل  خارج میشود . البته ممکن است در برخی خانمها خونریزی در حد لکه بینی ، حتی تا حدود ۴۰ روز پس از زایمان نیز ادامه یابد . در این موارد برای اطمینان بیشتر می توان با پزشک یا ماما مشورت کرد  . در اکثر مادرانی که کودک خودرا شیر میدهند  به مدت ۵ تا ۶ ماه بعد از زایمان و گاهی تا زمانی که تغذیه کودک با شیر مادر ادامه دارد ، قاعدگی اتفاق نمی افتد . ولی در زنانی که کودک خود را از پستان شیر نمی دهند ، معمولاّ قاعدگی حدود ۴تا ۸ هفته بعد از زایمان اتفاق می افتد . گاه اولین قاعدگی غیر عادی و توام با خونریزی زیاد و خروج لخته است و نباید موجب نگرانی شود ، ولی در صورت ادامه این وضعیت باید به پزشک مراجعه شود .
 **پستان:

  در روزهای اول بعد از زایمان آغوز که حاوی پروتئین بیشتر و مواد ایمن سازی مشابه واکسن است در پستانها تولید و ترشح آن تا ۵ روز ادامه یافته و سپس به شیر تبدیل می شود . تغذیه نوزاد با آ غوز در روز های اول پس از تولد بسیار مفید و ضروری است . مقدار شیر در افراد مختلف ،متفاوت بوده و بستگی به دفعات شیردهی ، رژیم غذائی و حالات روحی مادر دارد .
 **اندوه پس از زایمان :
 برخی از مادران در روزهای اول پس از زایمان احساس اندوه و غم بی دلیل می کنند که معمولاّ زود گذر است و در افراد مختلف ، شدت آن متفاوت می باشد . چنانچه این حالت طولانی و مداوم شود ، مشورت با پزشک لازم است .

 ***علائم خطر پس از زایمان :

-          تب ولرز
-          خونریزی بیش از میزان قاعدگی در هر زمان ویا ادامه خونریزی بیشتر از حد لکه بینی بعد از ده روز
-          درد وورم ناحیه بخیه ها
-          هر گونه درد ، قرمزی و تورم پستانها
-          لمس توده یا درد و تورم و خروج ترشحات چرکی از محل بخیه ها
-          خروج ترشحات چرکی و بد بو از مهبل
-          درد زیر دل یا درد ساق پا
-          بی اختیاری دفع ادرار و مدفوع ، درد یا سوزش هنگام ادرار کردن و تکرر ادرار
-           افسردگی شدید
-          سر گیجه و رنگ پریدگی
 ***مراقبتهای پس از زایمان :

 **مراقبت از نوک پستان :

بعد از زایمان تغذیه نوزاد با شیر مادر بسیار اهمیت دارد . زیرا شیر مادر علاوه بر مزایای زیادی که دارد ، احتیاجات تغذیه ای نوزاد را در ۴ تا ۶ ماه اول زندگی بر طرف می کند . برای تغذیه نوزاد با شیر مادر ، لازم است مراقبت مناسب از پستان مادر به عمل آید . بدین منظور خانم شیرده باید نوک پستانها را کاملاّ تمیز نگه دارد . البته شستن نوک پستان در هر بار تغذیه نوزاد و همچنین استفاده از صابون توصیه نمی شود . فقط کافی است خانمهای شیرده پستانهای خود را یک بار در روز شسته و اجازه دهند تا در معرض هوا خشک شود .در بعضی مادران شیرده به دلیل وضعیت نادرست شیردهی  ودر حالتی که شیر خوار به قدر کافی از هاله پستان را در دهان قرار نداده و فقط نوک پستان را میمکد . نوک پستان زخم میشود . مادر میتواند برای کمک به بهبود زخم یا شقاق نوک پستان ، بعد از تغذیه  نوزاد یک قطره از شیر خود را روی نوک و هاله پستان قرار دهد. در این مواقع بهتر است مادر به شیردهی  ادامه داده ودر صورت نیاز به پزشک یا ماما مراجعه نماید. استفاده از صابون ، کرمها و محلول های  داروئی و شستشوی زیاد پستان توصیه نمی شود،زیرا احتمال آسیب را بیشتر میکند .
در روزهای اول بعد از زایمان  که شیر در پستانها ترشح می شود ، پستانها پرشیر ، بزرگ ، سفت و احتمالاّ درد ناک میشود . در این حالت  نوزاد نمی تواند نوک پستان و هاله ان را در دهان خود قرار داده و به اندازه کافی شیر بخورد ، در نتیجه پستانها کاملاّ تخلیه نمی شود . در چنین مواردی تخلیه شیر از پستان باعث نرم شدن آن میشود . بهترین اقدام مکیدن قوی شیر خوار است . بدین منظور مادر باید ابتدا با یک حوله تمیز و گرم پستان خود را کمپرس کند یا دوش آب گرم بگیرد و پس از ماساژ ملایم پستان ، نوزاد خود را تغذیه نماید . اگر نوزاد قادر به مکیدن نباشد ، مادر میتواند شیر خود را دوشیده وبا فنجان و قاشق به شیر خوار بخوراند .
گاهی با ورود میکروب به مجاری شیر ، پستان دچار عفونت میشود . در اینگونه موارد قسمتی از پستان فوق العاده درد ناک ، متورم وقرمز شده که آن را ماستیت گویند . این حالت در مراحل پیشرفته منجر به آبسه پستان میشود . در ماستیت نیز مهم ترین مساله  تخلیه شیر از پستان  است . برای اینکه مادر کمتر احساس درد کند ، بهتر است شیردهی را از پستان سالم شروع نماید .اگر مادر مایل به شیردهی از پستان مبتلا نیست ، توصیه می شود شیر را دوشیده و با فنجان به نوزاد بدهد .

 **نزدیکی بعد از زایمان :

در این دوران بسیاری از مادران به علت درد ناشی از بخیه ، تمایل به نزدیکی ندارند . تا زمانی که  خونریزی ادامه دارد  وبخیه ها کاملاّ ترمیم نشده ،‌داشتن نزدیکی صلاح نیست . معمولاّ بهبود محل بخیه های ناحیه تناسلی حدود ۲۰ روز طول می کشد . توصیه می شود تا زمانی که مادر احساس راحتی نکرده و تمایل به نزدیکی ندارد ، از آن بپرهیزد .

 **یبوست :

اغلب خانمها در روزهای اول بعد از زایمان  معمولاّ دچار یبوست می شوند . به محض شروع فعالیت روزانه این حالت از بین میرود . رژیم غذائی مناسب و مصرف مواد غذائی دارای فیبر مثل سبزیجات و میوه به رفع یبوست کمک می کند .

 **درد های پس از زایمان :

به علت انقباض رحم برای خروج لخته های خون باقیمانده ، گاهی در روزهای اول پس از زایمان ، درد هائی شبیه درد قاعدگی وجود دارد که به پس درد موسوم است . این درد با شیر دهی بیشتر می شود که علت آن ، وجود هورمونی است که در شیردهی ترشح شده وباعث انقباض رحم می گردد . اگر درد شدید  ومداوم شده همراه با تب یا خونریزی باشد سریعاّ باید به پزشک مراجعه شود . 

 **تنظیم خانواده :

فاصله کمتر از سه سال بین زایمانها ، حاملگی چهارم و بیشتر ،حاملگی زیر۲۰ سال و بالای ۳۵ سال هم سلامت مادر را به خطر می اندازد و هم برای سلامت  جنین و نوزاد آینده خطر ساز است . یکی از مؤ ثرترین راههای کاهش خطرات ناشی از این گونه حاملگیها استفاده از خدمات تنظیم خانواده است ودر این مورد زن وشوهر هر دو مسئول هستند . بنابراین لازم  است آنها یک روش مناسب پیشگیری از بارداری را انتخاب و به موقع استفاده کنند . (‌مادرانی که فقط با شیر خود نوزادشان را تغذیه می کنند ۴۰ روز پس از زایمان  ومادرانی که اصلاّ شیر خود را به نوزاد نمیدهند یا از شیر کمکی استفاده میکنند ، ۲۰ روز پس از زایمان استفاده از روش پیشگیری را آغاز نمایند .
————–

***بازدیدکننده محترم *** 

شما همچنین می توانید جهت کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه به مطالب زیر مراجعه کنید :

۱- مراقبت های دوران بارداری (مرجع کامل اطلاعات ) 

۲- مراقبت های دوران نوزادی ( مرجع کامل اطلاعات) 

۳- مراقبت از اطفال (مرجع کامل اطلاعات )

۴- بهداشت دهان و دندان ( مرجع کامل اطلاعات )

 ۵- مسمومیت حاملگی ( پره اکلامسی و اکلامسی ) 

۶- حاملگی خارج رحمی ۷-آیا ارتباط جنسی در زمان بارداری و تولد فرزند مجاز است ؟۸- مراقبت های بهداشت دهان و دندان در دوران بارداری

۹-تغذیه زنان در دوران بارداری

۱۰- کمخونی ناشی از فقر آهن در کودکان زیر ۶ سال